Қарғыс алма, алғыс ал
«Басқа пәле тілден» деп ата-бабалар аңдап сөйлеуді, тілді орнымен пайдалануды үйреткен.Бұл қасиет мұсылмандық дін дәстүріне, шариғат шартына байланады. Осы тұрғыда көптеген ұлы жазбаларда арнайы бөлім мен баптар қарастырылған, еңбектер жазылған. Бұл бөлімдер «Тіл апаттары» делінеді. Олар өсек, өтірік, ғайбат, жала, жалған айғақ және тағы басқалар. Тілден келетін осы күнәлардың ең жоғарғы шыңында қарғыс тұр. Яғни аты да, заты да, естілуі де анайы әрі тұрпайы, шариғат шеңберін бұзатын, пенде өмірін ақсататын, үмітін кемтар ететін осы лағынет сөздер. Қазақтың балаларын қарғыс алмай, алғыс алуға тәрбиелейтіні де осыдан. Негізінде, қарғыс күпірлікке жақын істерден.
Алла Елшісі (с.ғ.с) жан-жануарды, мал атаулыны қарғауға тыйым салған, тіпті жансыз нәрсені де. Кезінде бір сахаба түйесін қарғағанда, ол қарғысы қабыл болып, түйе еркіне жіберіліп, енсіз айдалада оның қор болып өлгені сүннеттен белгілі. Сол қатарда таң сәрідегі әтешті де қарғау күнә. Себебі мойнын созып, періштені бірінші көретін, елді таң намазға оятатын осы әтеш.
Жаратылыстың ұсақ түріне жататын бит, шыбын-шіркейлерді де қарғауға асыл дініміз тыйым салады. Олардың қай-қайсысы болсын, бекерден-бекерге жаратылмаған. Әлбетте олардың біз біле бермейтін атқарар шаруалары жетерлік. Тоқсан жыл ғұмырында не адамға, не Аллаға пайдасын тигізбейтін адам болуы мүмкін. Ал біле білсеңіздер, бұл Алланың шебер жаратылысы бір ай көлемінде өмір сүреді. Алайда адамзатқа берер пайдасы баршылық. Егінді шығынсыз жинауға көмектесетін, шегіртке және өзге зиянды жәндіктердің жұмыртқасы мен зиянкестерді жоятын, бір қанатында мықты антибиотигі бар шипалы хикмет. Бір шыбынның өзінен көп ғибрат алуға болады. Тіпті аңдардың алпауыты піл де шыбыннан қорқады. Бірде Мысыр патшасы өз құзырына имам Аузағиді (р.ғ) шақыртады. Сол кезде патшаның мазасын айналасындағы шыбын-шіркейлер алып отырғанда, имам кіріп келеді.
– Осы шыбын-шіркей дегенді Алла Тағала не үшін жаратты? – деп патша имамға сұрақты дөп қояды. Сонда ойланбастан:
– Өзін құдіретті санаған зорларды тәубесіне түсіру үшін, сіз сияқты қол жетпес дәрежедегі адамның мазасын алу үшін осы шыбын жаратылды! – деген екен имам Аузағи (р.ғ).
Табиғат құбылыстарынан қатты соғылған жел, нөсерлеп құйған жаңбыр, толассыз жауған қар, бет қарытар үскірік аяз, шөліркеткен аптап ыстыққа да қарғыс жүрмейді. Дегенмен адам аузынан шығатын небір лағынет алдымен көкке көтеріліп, иесін іздейді. Оған аспан есігі жабық болса, жерге қайтып түседі. Жер қабылдамаған соң, мекенін таппаған қарғыс шыққан жеріне, яғни ауыз иесіне оралады. Халқымыздың «Жүйелі қарғыс жүйесін табады, жүйесіз қарғыс иесін табады» дейтіні осыдан. Осылайша ауырлықты, яғни кішкентай тілімен-ақ күнәнің зорын адам өзіне оңай жолмен артып алады. Екі адам сөзге келіп, соңында қарғасса, күнәсі дауды бірінші бастаған адамға жазылады. Жалғасы қарғысқа жауап бере бастағанда, екіншіге өтеді.
Адам баласы қарғысты мүлдем айтпағаны жөн. Алайда осы дене түршіктірер лағынеттерді бүгінде құлағымыз жиі шалады. Ағайын-туыс, абысын-ажын, көрші-қолаң, ата-ана мен бала арасында жүретін ащы сөздер, аяғы лағынетке ұласып жатады. Бұл үрдістің көбеюі қиямет. Тіпті «Сені Құдай тапсын» деудің өзі лағынеттің тіркемесі екенін жұрт біле де бермейді.
Ханафи мәзһабында басшы Алланың қалауымен келетіндігі айтылады. Ал бұл қалауға қарғыс бағыттауға болмайды. Тарихта залым патшалығымен есте қалған Шиддат патшаның елі әрбір құлшылықтарында жүйелі түрде оған қарғыс айта бастайды. Сонда заманының ғұламасы ибн Құдама:
– Сендердің айтқан қарғыстарың Шиддаттың зұлымдығынан асып түссе, онда сол лағынеттерің өздеріңе оралады әрі бастарыңа зұлмат әкеледі, – дегені бар.
Алла Тағала мен пайғамбарымыздың (с.ғ.с) қарғысы бірсыпыра ауыр күнә істеушілерге қоса тіркелген. Олардың кейбірін тізбектесек, ата-анасын ренжіткендер, сахабаларға тіл тигізгендер, мұсылмандарға қару көтергендер, хайуандарды бетінен соққандар, әділетсіз соттар, біреудің қателігін көріп оны түзетпегендер, пара берушілер және оны алушыларға үлкен қасірет бар. Сонымен бірге қайғыда киімін жырту, күпір сөз айту, аспан әлемі еститіндей ойбайлау, өзіне өлім тілеу лағынетті істер қатарында. Елдің ризалығынсыз имам болу, оларға басшы болу, Құран мен хадиске өздігінен сөз қосу, келешек ұрпаққа қасірет әкеліп, елдің азғындалып, жоқ болуына себепті күнәлардың бірі – ер мен ердің, әйел мен әйелдің жыныстық қарым-қатынастары лағынетті күнәлардың төресі. Лұт пайғамбар қауымының тып-типыл болуына әкеліп соқтырған да осы былапыт істер.
Әбу Хурайрадан (р.ғ) келген сахих хадисте адамдар өтетін жолға дәрет сындырылса, лас су төгілсе, оған Алланың періштелердің қарғысы, жалпы адамдардың лағынеті болсын делінген. Міне, сол жер тазарғанша, ол жерді жамандық басып тұрады. Сонымен бірге адамдар көлеңкелейтін жерлер, қабатты үйлердің кіре берістері (подъездер), балалар ойнайтын алаңқайлар да, мешіт тәрізді құрметке ие ел игілігіндегі құтты мекендер. Түркі тектес ұлыстарда, үйдің кіре берісін «астана» дейді. Енді бұл сөз біздің түсінігімізде үйдің кіре берісінен төрге дейінгі аралық болса, оның тазалығы періштелерді жақындатып, ал ластануы Құдайдан алыстау дегенді білдірсе керек-ті.
Бір адамның қолына терең іріңді жара шығады. Небір ем-дом шараларды қолданса да, жарасы жазылмайды. Не дәрігердің дәрісі, не имам-молдалардың оқығандары шипа болмайды. Сонда бір үлкен ғұлама «Мүмкін осы қолыңмен біреуге зұлымдық жасаған шығарсың, қолыңды қарғаған болар», – дейді. Сол сәтте ол үйінен жүгіріп шығып кетеді. Арада біраз уақыт өте, ол ғұламаға келіп, сый-сыяпатын беріп, батасын алады. Қолы дерттен айыққан, оның себебін сұрағанда:
– Менің құдайы көршім қайтыс болып, әйелі бірнеше баламен жесір қалды. Олардың үйіне тиесілі жерін өктемдікпен өзіме қаратып, иелігіме өткізіп, тартып алған едім. Сонда сол жесір әйелдің «Қолың құрсын» деген қарғысын құлағымның шалғаны бар. Сіздің сөзіңіз жүрегімді сыздатып, соны еске салды. Дереу әйелге тиесілі жерін қайтарып, қосымша үстемелеп сыйлық бердім, оның кешірімін алдым. Қолымның дерті жеңілдеп, айығып кетті, – деген екен.
Ұрпағымыздың келешегі, оның кемелдігі үлкендердің дуалы батасында, болашақтарының күйреуі ата-аналардың кейісті қарғысында жатыр. Қасиетті Меккенің Әл-Харам мешітінде қызмет атқаратын имамның анасы ұлына ашуланған кезеңде «Меккенің имамы болғыр!» дейтін әдеті болған екен. Міне, сол айтқаны қабыл болып, ұлы әлем мешітінің ұлық дәрежесіне көтерілді. «Менің осы имамдығым анамның қарғысымен келген» дегені де бар имамның. Сондықтан ағайын, әжелеріміздің тіл жебесіндегі «Тұқымың жайылсын», «Көсегең көгерсін», «Көрпең ұлғайсын», «Бұл дүниеде жиғаның, о дүниеде иманың болсын» деген көркем сөздері жадымыздан өшпесін. Балаларымызға риза болмағанда, үйреншікті былапыт боқ сөздер мен қарғыс орнына «өскір, өңгір, көктегір» деген сынды сөздерді әдетке айналдырайық. «Біреуге өлім тілегенше, басыңа өмір тіле» деген бар. Түбінде жақсылыққа апаратын бұл сөздерге періштелер «Әумин» десе, айтқанымыз тапжылмай орындалатыны хақ. Олай болса қарғыс алмай, алғыс алуға асығайық.
Нұрлан қажы БАЙЖІГІТҰЛЫ,
