Бүгінгі таңда Қазалы ауданының дамуына ерекше үлес қосып жүрген азаматтардың бірегейі – Білім саласының үздігі, Мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің басшысы, бірнеше ұжымдық жинақтардың авторы Болат Жолтаев десек жарасымды. ­Жуырда осы кісімен еркін әңгіме құрып, түрлі сұрақтарға жауап алудың сәті түскен болатын.

– Бұрын «Отан – отбасынан басталады» деуші едік, бүгінгі заманда «Өсек – отбасынан басталады» дейтін болдық. Өйткені, қоғамдағы болып жатқан оқиғалардың барлығын бала-шағамызбен отырып айтып, пікір білдіреміз. «Ол дұрыс емес», «Пәленшенің баласы», «Жеп қойған ғой» деген әңгімені айтамыз. Оны тыңдап отырған баланың да ойы сол арнаға бұрылады. Өзі танымаса да әңгіме бағытталып отырған кісіге деген ойы өзгереді. Былай шыға «Оны қойшы, ол дұрыс емес адам екен» дейді. Міне, жел сөз қай жақтан шығады? Соны естіген басқа адам желге айдайды. Қоғамдық пікір осылай басталады.

Адамның жақсы жақтары бар екенін айтатын болсақ, қоғамда да сондай ой қалыптасады. Қазірден бастап үй-ішінде жөні түзу әңгіме айтсақ, өмір сүріп отырған орта сол кезде түзеледі.

– Бар. Аспан мен жердей деп айтуға болады. Бірде Қырымбек Елеуұлы «Леонардо да Винчидің кезінде өркениет кезең-кезеңімен ауысса, қазіргі таңда күнделікті өзгеріп жатыр» деп айтқан. Сол секілді бір айдың ішінде адам танымастай технология, жұрт естімеген жетістіктер орын алуда. 5 жыл бұрын тұтынбаған телефон, смарт-телевизор, ол кездегі мәліметтер басқаша. Адамның сұранысы ерек, талғамы да бөлек болып кетті. Екінші, адам оңай келетін дүниеге жаман үйренді.

Тәуелсіздік бізге көп нәрсені берді. Киім кию мәдениеті, сөз бостандығы, ой еркіндігі, тағы басқа дүниелерді сыйлады. Десе де аш адамға тойдырып тамақ берсең, соны көтере алмай өзегіне түсіп, жарылып өлуі мүмкін. Бізде де соны көтере алмау бар. Себебі оны белгілі мөлшерде пайдаланып отырған жоқпыз. Біз үшін оңай келген нәрсенің қадірі болмай тұр.

– «Рухани жаңғыру» бағдарламасы дегенде менің есіме «Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы» деген әл-Фарабидің сөзі түседі. Мұны мектептен бастауымыз керек. Мысалы, бала білім шаңырағынан аттағанда оған алдымен; асық ату, ләңгі тебу, аударыспақ секілді ұлттық ойын түрлері үйретілсе, өсе келе шешендік сөздер, ұлы тұлғалардың айтқандарын бойына сіңірсе, одан кейін барып домбыра, қобыз сынды аспаптарда ойнауды үйретсек қандай керемет?! Кейін ет, қазы, жент сияқты ұлттық тағамдарды таныса, жоғары сыныпқа жеткенде кәсіптік бағдарға қарай бейімделсе, оныншы сыныпқа барғанда отбасылық дәстүрді құлағына құйсақ, сонда ғана ұлттық рух пен салт-дәстүрді бойына сіңірген ұрпақ қалыптасатындай.

Тәуелсіздіктің әдепкі жылдарында «Алдымен экономика!» деген саясат жүрді. Қазір экономиканы жақсарттық. Осы бағдарламаны жалаң ұран, бір реттік науқан түрінде ғана емес, толыққанды жүзеге асыратын кезең жетті.

– Бала құқығын қорғау туралы конвенция 1989 жылдан бері бар. Сол бойынша ата-ана баласына «Сен!» деп қолын шошайтуға болмайды. Әйтсе де әр халықтың ғасырлар бойғы салт-дәстүрі қалыптасқан. Қазақ халқының тілін, дінін қабылдамаған, мойындамаған халық онымен бірге тұруы мүмкін емес. Ол үлкен шиеленіске алып соғады. Менің ойымша, заң қазақ халқының діліне негізделу керек. Бізде ата-әженің, нағашының тәрбиесі бар. Елдегі заңдарда қандас туысқандық жолды қайта қарау керек секілді. Әке-шешесі тәрбиелей алмады ма, онда ата-әженің ырқына беру қажет. Сондықтан ұлттық менталитетке назар аудару керек деп есептеймін.

– Батпандап кірген ауру мысқылдап шықпаса, оңайлықпен шықпайды. Бәріміз қазақ тіліне бірден көшіп кеткенді жақсы көреміз. Іргемізде Ресей тұрғанда, жанымызда Байқоңыр барда, қойын-қолтық араласып жатқан орыс тілін бірден алып тастау қиын болады. Бір ғана мысал айтайын, бала бұрын «дәптердің беті» деп сөйлейтін, қазір «дәптердің парағы» дейміз. Сондай-ақ халықаралық терминдерді аударып, артық қыламыз деп бүлдіріп алып жатамыз. Жалпы қазақ тіліне деген талап, сұраныс болуы керек. Әрі оны өзімізден бастау қажет.

– Бұрын бір кісінің тойы болып жатса, немересі фонограммамен ән айтса, сый-сияпатымызды беретін едік. Ол дұрыс айтсын, бұрыс айтсын дауысын ақша беріп әрлетіп, «плюс» қосып қоятынбыз. Осылайша, кішкентай баланы өтірікке тәрбиелейміз. Жалпы әр нәрсені дәл өзінің бейнесінде қабылдап үйренуі керек. Жаман әдеттен арылу – ең қиын нәрсе. «Ауру қалса да – әдет қалмайды» демекші, жеңіл жағын көп қолданамыз. Қазіргі таңда аудандағы әндердің түгелге жуығы жанды дауыста айтылып жүр. Бұған да өнерпаздар төселіп келе жатыр.

– Негізі бұл кітапты баста үлкен ауқымда шығаратын болғанбыз. Мен өз бетімше жинағанмын. Әйтеке, Жетес би сынды тұлғалар болмаса, біздің замандастар ұмытылып барады. XX ғасырдың аяғы мен жаңа заманның басындағы азаматтардың ұтымды, тапқыр сөздерін естен шығарып алдық. Мысалы, Балтабай ағамыздың айтқанын Атырауда біреу «мен айттым» деп жазып қойыпты. «Қазалының фольклоры», «Қазалының бір айтары бар екен» деген мәселені көтергім келді. Бұл өз қаражыммен шығарылған.

– Абай «Жігіттер, ойын арзан, күлкі қымбат» дейді. Шынымен де бүгінгі таңда жеңіл дүниеге күле беретін болып алдық. Сөзде саралық, ойда салмақ жоқ. Орыстар өздері-өздеріне күледі. Кемшіліктерін әжуалайды. «Бірінші адам айнасына қарап түзелу керек» деп Байназар Өтепов айтпақшы, алдымен өзімізге қарап күлу қажет. Сонда бойымыздағы мін мен сынды түзетеміз.

– Былтыр мамыр айында Халық ұжымдарының фестивалін өткіземіз деп жоспарладық. Карантинге байланысты тоқтап қалды. Ол жерде балабақша, теміржол саласы, тағы басқа ұжымдар өнер көрсетеді деп күтілген. Негізі таланттардың барлығы халық ішінде. Кейбір басшылардың мәдениетке деген көзқарасы дұрыс емес.

Не үшін «Беғазы-Дәндібай мәдениеті», «Андронов мәдениеті» деп аталады? Тіршіліктің барлығы мәдениеттен басталады. Мекеме басқаратын басшылардың барлығы бірінші рухани бай болуы керек. Ұжымындағы өнерге жақын жандарға қолдау білдіріп, қоғамға араласуына ықпал етсе, ел ішіндегі талантты жандар танылады деген сенімдемін.