Басқа емес осы байтақ дала ата-бабалардың әлiмсақтан қоныс тепкен мекенi болған. Бұл сайындарда әр дәуiрде Түрiк қағанаты, Қарахан мемлекетi, Қыпшақ хандығы, Алтын Орда, Ақ Орда, Қазақ хандығы сынды тарихи мемлекет салтанат құрған. Десе де кешегi бодандық қамытын киген кезеңде қазақтың мемлекеттiк шекарасы бүгінгідей толыққанды, әлем елдерi мойындаған, халықаралық нормаға сай құжатпен бекiтiлген қалыпта болған жоқ. Қазақ жерiнде шекарасы бiржола бекiген, көршi елдiң барлығымен жер дауы шешiлген мемлекеттiң болуы бiрiншi рет екенiн бәрiмiз мойындауға тиiспiз. Мұндай мемлекет құру осы буынның маңдайына, оның iшiнде қазақтың заманнан озық туған перзентi, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президентi – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың маңдайына жазылған бақ болды.

Ширек ғасыр бұрын ел тәуелсiздiгiн жариялаған сәтте Қазақстанның алдында тұрған мәселеленiң бiрi – көршiлермен мемлекеттiк шекарасын айқындап, бекiту едi. Бұл аса күрделi әрi ұзаққа созылар үдерiс екенi талассыз болатын.

Тәуелсiздiктiң алғашқы күндерiнде Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев «Бiз үшiн Қазақстанның тәуелсiздiгi мен аумақтық тұтастығын сақтаудан маңызды мiндет жоқ» деген болатын. Елдiң аумақтық тұтастығын қамтамасыз ету үшiн Мемлекет басшысы шын мәнiнде орасан зор жұмыс атқарып, нәтижесiнде мемлекеттiк шекарамызды толық айқындап, келiсiп, заңдық тұрғыдан көршiлерге ғана емес, халықаралық қауымдастыққа бiржола мойындатты. Шетелдiк дипломатиялық корпус өкiлдерiмен кездесудiң бiрiнде Елбасының «Бiз барлық көршi елдермен мемлекеттiк шекара мәселесiн реттеп, шештiк. Бiздiң сыртқы шекарамыз – тату көршiлiк пен ынтымақтастық шекарасы» дегенi есiмiзде.

Заңдық тұрғыдан айқындалған аумағы мен мемлекеттiк шекарасы – қандай да елдiң дербестiгiнiң ең ­басты нышандарының бiрi. Сондықтан Қазақстанның шекарасын делимитациялау және демаркациялау жұмысы мемлекеттiк егемендiгiмiздiң аумағы мен шегiн бекiту бағытындағы стратегиялық шара болатын. Мемлекеттiк шекараны анықтаудың маңызын тереңiрек түсiну үшiн осы жолда атқарылған ауқымды жұмыстарды қысқаша шолып өтсек. Тәуелсiз Қазақстан Республикасы тарихи мұрагерлiк құқығы бойынша Кеңес Одағының құрамындағы Қазақ КСР-iнiң аумағы мен шекарасына иелiк еттi. Алайда тәуелсiздiктi жариялағаннан кейiн алдан аса күрделi екi мәселе шықты. Бiрiншiден, қолда бар мемлекеттiк шекараны жаңа, халықаралық деңгейде делимитациялап, бекiту қажеттiгi туындады. Екiншiден, осы үрдiс барысында туындаған түйткiлдердiң барлығын көршi елдермен келiсе отырып, бейбiт жолмен шешу қажет болды.

1993 жылдың 13 қаңтарындағы «Қазақстан Республикасының мемлекеттiк шекарасы туралы» заң мемлекеттiк шекара ел аумағының құрлықтағы, судағы, жер қойнауындағы және әуедегi шегiн анықтайтын сызық екенiн және шекара тек қана Қазақстан Республикасының халықаралық келiсiмшартымен анықталатынын айқын ұқтырды. Сонымен Қазақстан Республикасының құрлықтағы мемлекеттiк шекарасының ұзындығы – 13 400 шақырым. Қазақстан-Қытай шекарасы. Оны айқындауға бағытталған жұмыстар 1992 жылы басталып кеттi. Жерiмiздiң шығыстағы шекарасы сонау Қазақ хандығы кезiнде де айқындалмаған. Одан берiде КСРО мен ҚХР арасында да осы шекара сызығына ­байланысты келiспеушiлiктер туындағаны тарихтан мәлiм. Тек Елбасының саяси ерiк-жiгерiнiң, дипломаттық шеберлiгi мен табандылығының нәтижесiнде Қазақстан-Қытай шекарасын айқындауға бағытталған 5 халықаралық келiсiмшарт жасалып, екi ел арасындағы ұзындығы 1782 шақырымды құрайтын шекара ресми түрде бекiтiлдi.

Бұл жөнiнде Елбасы өзiнiң «Тарих толқынында» атты еңбегiнде «1994 жылы премьер Ли Пэннiң Қазақстанға келген сапарында екi елдiң арасындағы шекараны заңдастырып, тиiстi келiсiмге қол қойдық. Ал 1995 жылдың қыркүйегiндегi бұл елге барып қайтқан үш күндiк сапар үстiндегi соңғы жолығысу өте ерекше болды. ...Қазақстан мен ҚХР арасындағы Қазақстан-Қытай шекарасы туралы келiсiмдi ратификациялау жөнiндегi грамоталар алмасу хаттамасына қол қойылды» деп еске алады. Егер Қытайдың Қазақстаннан басқа барлық көршiлерiмен арада территориялық дау-дамайы бар екенiн, аспан асты елi бiзден басқа бiрде-бiр көршiсiмен шекарасын құжат жүзiнде ресiмдемегенiн ескерер болсақ, Н.Назарбаевтың бұл бағытта жеткен жетiстiктерiн қазақ халқының тарихи жеңiсi деп бағалауға негiз бар.

Қазақстан-Ресей шекарасы. Кеңес Одағы кезiнде Одақтас республикалардың арасындағы шекара iшкi әкiмшiлiк-аумақтық шекара ретiнде белгiленiп, карталарда ғана көрсетiлетiн. Шекара бойында ешбiр бөлу сызығы, белгi болмайтын. Әрi Қазақстан мен Ресей арасындағы шекара құрлықтағы ең ұзын шекара болып саналады, оның жалпы ұзындығы – 7591 шақырым. Бұл шекара сызығы да үнемi даулы сипат алып, ұзақ жылдар бойы, әсiресе, ХХ ғасырдың тоқсаныншы жылдарының басында айтарлықтай кикiлжiң туғызған. Бұл жағдай екi халық арасындағы достыққа қаяу түсiрiп, мемлекет қатынасын күрделiлендiрген болатын. Бұл мәселе де Елбасының көреген саясаты мен байыпты мәмiлегерлiгiнiң арқасында оң шешiм тапты.

Атап айтқанда, 1998 жылдың 12 қазанында Ресейдiң сол кездегi президентi Борис Ельциннiң мемлекеттiк сапары барысында Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы шекараны анықтауды белгiлеген хаттамаға қол қойылды. Осы құжаттың негiзiнде мемлекеттiк шекараны анықтау бойынша ауқымды бiрлескен жұмыс жүргiзiлдi. Сөйтiп 2005 жылдың 18 қаңтарында Мәскеуде Нұрсұлтан Назарбаев пен Владимир Путин Қазақстан-Ресей мемлекеттiк шекарасы туралы келiсiмге қол қойды, нәтижесiнде әлемдегi ең ұзақ шекара құқықтық негiзде бекiтiлдi.

Елiмiздiң Өзбекстан, Қырғызстан және Түркiменстанмен шекарасы да екі тараптың ұлттық мүддесiне сай өзара келiсiммен және бейбiт жолмен айқындалды. 1999 жылдың қыркүйек айында құрылған Қазақстан Республикасының мемлекеттiк шекарасын делимитациялау жөнiндегi үкiметтiк комиссия Қырғызстанмен – 1242 шақырымды, Түркiменстанмен арадағы шекара – 426 және Өзбекстанмен 2351 шақырымды құрайтынын анықтады.

Бүгiнгi таңда мемлекеттiк шекараны бекiту жұмыстарымен бiрге елiмiздiң аумақтық тұтастығының мызғымастығын қамтамасыз етудiң аса жауапты мiндетi абыроймен атқарылғанын сенiммен айта аламыз. Ұлттық қауiпсiздiгiмiз бен алдағы талай мыңжылдыққа жалғасатын тұрақты дамуымызға қажеттi негiз толықтай қаланды. Осының арқасында төскейде малы қосылған iргелес көршiлердiң барлығымен бауырластық қатынас орнаттық.

Осылайша өзiнiң сан мың жылдық тарихында қазақ халқының мемлекеттiгi тұңғыш рет халықаралық құқық нормаларымен заңды түрде бекiтiлген мемлекеттiк шекараға ие болды. Бүгiнгi таңда Елбасы еңбегiнiң арқасында белгiленген бiздiң мемлекеттiк шекара – достық пен тату көршiлiк шекарасы.