Көкем қайта келе ме?

Бәлкім, адамның тағдыры – өз қолында емес. Ал жалғыздық – тым ауыр жүк. Көкем ешкімге зәбір бермегенімен, ешкімге жылылық та сыйлай алмаған. Адамдар арасындағы көпірді тым ерте үзіп алды. Сол көпірдің екінші басында тек өз ізін ғана қалдырды.

Кейде ойлайсың... Ертең біз де қартайғанда кім келіп есіктен сығалайды? Бізге жылы сөз айтатын жан бола ма? Адам өзіне лайық өмірді өзі жасайды. Бірақ соны бағалап, қадірлей алмаса – соңында көкем сияқты үндемей кетуі мүмкін...

Қазір бәрі жансақтау бөлімінің есігіне қарап, жақсы жаңалық болар деп жаутаңдап жүр... Дегенмен дәрігерлер әзірге дәнеңе демеді... Бұл – тек денсаулыққа емес, көкемнің бүкіл өміріне беріліп жатқан соңғы мүмкіндік секілді...

Көкем – әкемнің туған ағасы. Жастау кезінде өмірден алам деп емес, басып өте шығам деп жүрген адам еді. Бір кездері үйленіп, отбасын құрған. Бірақ сол шаңырақ ұзаққа бармады. Әп-сәтте шайқалып, ақыры ажырасты. Артында перзент те қалмады. Көкем содан бері жалғыз. Жалғыздық – таңдау емес, тағдырдың жазуы екенін уақыт өте келе түсіндік.

Қазір көкем жансақтау бөлімінде жатыр. Дәрігерлердің айтуынша, жағдайы бірқалыпты. Бәлкім бізді жақсы ойласын деп сендіреді. Бізден басқа қарайласар ешкімі жоқ. Біраздан әкемнің кіші апасының қолында тұрып келді. Арасында зейнетақы алған сәтте бір-екі күнге біздің үйге соғатын. Соңғы уақытта келуі де сиреді.

Көкемнің бар өмірі үнсіз күрес болды. Ешкімге салмақ салмай, ешкімнен ештеңе күтпей, тек өз жүрегінің тереңінде өмір сүрді. Адамдардан алыстап, шетке ығысып жүріп, өзіне де жақын бола алмай қалғандай. Бірақ бүгін, дәл қазір, сол үнсіздіктің шегіне жетіп отыр.

Бір кездері көкем айтушы еді: «Адам өмірде бәрін жоғалтуы мүмкін, бірақ үмітті емес». Қазір сол үміт бізде ғана. Мүмкін, оның соңғы өтініші – үнсіз кешірім, үндемеген мейірім болар...

Көкем өзгелерден өзгеше болды... Бала кезімізден оны «біртүрлі» деп қабылдап үйреніп кеткенбіз. Қай ортаға барса да ерекшеленіп тұратын. Жасы жетпіске таяп да жүріс-тұрысы, киім киісі, сөзі – бәрі басқа әлемнен келген кісідей әсер қалдырады. Шашы иығына түскен, киімі үнемі ерекше. Кейде түймесіз жейде, кейде етегі шашақты шалбар, кейде өрнекті орамал... Ал түсі қып-қызыл... Бір қарағанда сахнаға шығатын әртіс пе деп қаласың.

Оның бұл болмысына ауылдағы жұрт әртүрлі қарайды. Бірі күледі, бірі түксиеді, енді бірі мүлде жақтырмайды. «Қартайғанда да серілікпен жүр, жасы келді ғой, ақылға келсе етті» деген сөздер де көп айтылады. Бірақ көкем оған еш мән бермейді. Әлдебір өзіне ғана түсінікті қалыпта өмір сүріп жүре береді.

Мен кейде ойланып қалам: мүмкін, көкем өзінің сырын осылай бүркеп жүрген шығар. Өмірде көрген, сезген ауыртпалығын елге айтпай, ішінде сақтап, тек сыртқы келбетімен басқа адам болып көрінгісі келетін болар. Жас күнінде айырылып қалған жары, бала сүйе алмаған тағдыр, бір күнгі шешімдер, бұлыңғыр өкініштер – мұның бәрі ішкі жан-дүниесінде тығылып, сыртқы әлемге тек шашақты шапанымен ғана көрініп тұрғандай.

Бірде өзі айтып еді: «Адамның ішкі шері айтылмайды. Ол не әнге, не киімге айналып шығады». Сол сөзі есімнен кетпейді. Шашақ пен ұзын шаш, көзге оғаш көрінетін сән-салтанат – бәрі көкемнің үнсіз мұңының көрінісі секілді.

Көкем бірде: «Білесің бе, адам кейде есінде қалғандарды емес, есінен кетпей қойғандарды ойлап өмір сүреді» деді. Ол кезде мен бұл сөздің тереңдігін толық түсінбеппін. Қазір ғана ұғына бастадым: көкем – сағынышын, жоғын, ішкі күресін сырт көзге өнер етіп көрсетіп жүрген, үнсіз күрескер.

Кейде ел не десе, о десін дейсің. Бірақ мен үшін көкем – өз жүрегіне адал, өткенімен ымырасыз өмір кешкен бір бейне. Ол – сахнасыз әртіс. Өз өмірінің режиссері. Өзіне ғана тән жолдың жалғыз жолаушысы. Мүмкін, оны ел түсінбес. Бірақ біз түсінуіміз керек.

Көкеме ренжіген сәттерім аз емес. Әсіресе бала күнімде жиі ренжитінмін. Бірақ уақыт өте келе түсіне бастадым. Оның да өз шындығы бар еді. Кейін есейе келе, көкемнің бізге деген ықыласын басқаша қабылдай бастадым. Қолында барын тосып, біз үшін құрақ ұшатыны, бір кәмпит әкеліп берсе де балаша қуанатыны – бәрі де ішіндегі мейірімнің белгісі еді.

Бірде көкем: «Өмір сүруімнің себепкері сендерсіңдер! Сендер үшін аман болуым керек қой», – деді. Сол сәтте бала кезден қалыптасқан реніштің бәрі бос, бекер екенін ұқтым. Өмір – сен деп өмір сүретін жандардың болуымен бағалы екен.

Үйге келе қалса, шай үстінде отырып көп әңгіме айтатын. Әңгімесі басталса, тоқтамайтын. Кейде күлкіге қарық қылады, кейде тым тереңге сүңгиді. Бірақ бір байқағаным – соңғы кездері көңілі алаң, жүзі жабырқау. Әңгіме арасында үнсіздікке шомып, көзі бір нүктеге қадалып, алысты шолып кетеді. Сол сәтте-ақ, көңіл түкпірінде жатқан жалғыздықтың сызын сезінесің.

– Жалғызбын ғой... – дейді күбірлеп. Даусы көмескі, бірақ салмағы ауыр. Осы бір жалғыз сөйлем – сан жылғы өкініш пен үнсіз жылаудың үні секілді. Кейде сол сәтте көкем маған бала сияқты көрінеді. Қамқорлыққа мұқтаж, бір иыққа сүйенгісі келетін, бірақ соны қалай айтарын білмейтін бала. Өзі күліп отырып, іштей жылап отырғанын жүрек сезеді.

Мен кейде ренжитінмін оған. Бала кезімізде бізге жақындай қоймағаны үшін. Әкеммен арасы суық болғаны үшін. Бірақ қанша жерден ренжісем де, жүрек үнемі жақындауды қалап тұрады. Себебі – ол менің туысым. Ол – жалғыз. Біз – оның жалғыз емес екенін еске салатын жақындарымыз.

Үндемей отырып, қолына шай ұсынамын. Ол көзіме қарап жымиып, басын изейді. Сол сәтте сөзсіз түсіністік орнайды. Кейде ештеңе айтудың керегі жоқ. Жай ғана жанында отыру, тыңдау, ұмытпағаныңды білдіру – соның өзі үлкен демеу екен.

Жалғыздық – жай ғана үйде жалғыз отыру емес. Жалғыздық – сенің бар үмітіңнің, арманыңның, тіршілігіңнің ішінде бірде-бір адаммен бөлісе алмайтын ішкі тыныштығы мен күрсінісің. Көкемнің көзінен сол мұңды жиі байқайтынмын. Бірақ өзі үнемі күлкімен, қалжыңмен жасыруға тырысатын.

– Сендер мені түсінбейсіңдер, – дейтін кейде.

– Біз түсінгіміз келеді, көке, – деймін мен баяу ғана.

Бәлкім, біз оның жан-дүниесінде боп жатқан дауылды толық түсіне алмаған шығармыз. Мүмкін, оның үнсіз қалуын «суық» деп, сирек келуін «бейжайлық» деп қабылдаған шығармыз. Бірақ біз шын ниетпен оның қасынан табылуға тырыстық. Әр келгенінде қабақ шытпай қарсы алып, үнсіз тыңдап, жанында отырып-ақ оны жалғыз еместігіне сендіргіміз келді.

Соңғы кездері көкем бұрынғыдан жиірек келе бастады. Әлгі балаша өкпелеп, ерке кейіппен емес, үнсіз. Үстел басына жайғасып, шай ішіп отырып, көзін алысқа қадап отырады. Бір сөз айтса, үзіліп түскен тамшыдай ғана. Бірақ сол үнсіздіктің артында тұтас бір өмірдің, кешірілмеген өкініштің, жұбаныш іздеген жүректің үні бардай сезіледі.

Кетерінде артына бір сәт қарап, күлімсірейтін. Сол бір жылы жымиысында бізге айтқысы келген көп нәрсе жататын: «Түсінгендеріңе рақмет...», «Қамқорлықтарыңды сезем...» Бәлкім, бұл – айтылмаған алғыстың, ішке бүккен сағыныштың жалғыз ғана белгісі болған шығар. Бірақ сол сәттер оның да, біздің де жүрегімізде ұзақ сақталып қалатын...

Жансақтау бөлмесіне жеттім.... Ал көкем болса ақ төсекте үнсіз жатыр. Әдетте күлімдеп тұратын көзі бұл жолы басқаша... Жанары жасқа толы. Жылап қаламын ба деп қорыққанмын. Бірақ босаңсымауға болмайды дедім өзіме. Көкем де тіршіліктен үзіліп кетпей, сол үміт жібін сақтап қалу үшін күресіп жатыр. Біз де ішімізден күресіп отырмыз – өкпеге, беймәлім тарихқа, айтылмаған сырларға қарсы... Мүмкін, кеш емес. Бәлкім, ауруынан айығып, тағы бір рет үнсіз ғана шай ішіп кетер. Бірақ сол «мүмкіннің» өзі – енді үлкен үміт...