Өнімді көп және тез арада жинау мақсатында жеміс-жидек пен көкөніске тыңайтқыштар қосылатын азот қышқылының тұзы – нитраттар. Тыңайтқыштың аз мөлшері біздің ағзамызға өз зиянын тигізбегенімен, олардың шектен тыс мөлшері өте қауіпті. Көкөністер мен жемістерді сатып алғанда, біз олар қауіпсіз емес пе деп жиі ойлаймыз. Көкөністердегі нитраттардың мөлшері қандай, нормадан аспайды ма және жалпы нитраттар дегеніміз не?

Азық-түлік құрамындағы нитраттардың жоғарылауы адамдарға қауіп төндіреді. Нитраттардың көп мөлшері адам ағзасына оңай сіңіп, ақуызға айналады. Рұқсат етілген дозаның жоғарылауы нитраттардың нитритке дейін ішінара қалпына келуіне әкеледі. Бұл қанға түсіп, қанның ауруын тудыруы мүмкін.

Денеге нитраттар сумен және тамақпен бірге келеді. Содан кейін олар аш ішекте қанға сіңеді. Аз мөлшерде нитраттар өсімдіктер сияқты адам ағзасында үнемі болады және жағымсыз құбылыстар тудырмайды. Алайда нитраттардың жоғары концентрациясымен олар адам ағзасына улы әсер ете алады. Денеге енгеннен кейін нитраттар қанмен оттегінің қозғалысын және тіндердің тыныс алу процестерін бұзады. Нәтижесінде, оттегінің жетіспеушілігі, барлық жүйелер мен органдардың және де ең алдымен жүрек-тамыр жүйесінің жұмысының бұзылуы дамиды. Сонымен қатар, олар вазодилататорлық әсерге ие. Бұл қан қысымының төмендеуіне әкеледі және гипоксия жағдайын одан әрі нашарлатады.

Улану әдетте тез дамиды және өзіне тән белгілерімен бірге жүреді. «Химиямен» қаныққан өнімді тұтынғаннан кейін шамамен 6-8 сағаттан кейін адам жүрек айнуын сезіне бастайды. Құсу, диарея пайда болады. Науқастар бас айналуға, қатты бас ауруына шағымданады. Бауыр аймағында ауырлық, ауырсыну сезімі пайда болуы мүмкін. Адам әлсіздік сезініп, ентігу пайда болады, тыныс алу жиілейді. Қозғалысты үйлестіру қалпы бұзылуы мүмкін.

Нитраттар мен нитриттердің адамда метгемоглобинемияны, асқазан обырын тудыратыны, жүйке және жүрек-қантамыр жүйесіне теріс әсер ететіні анықталған. Нитриттердің созылмалы әсері ағзадағы А, Е, С, В1, В6 дәрумендерінің азаюы­на әкеліп соқтырады. Бұл өз кезегінде дененің әртүрлі жағымсыз факторға төзімділігінің төмендеуіне әкеледі. Нитриттер мен нитраттар организмдегі метаболикалық процестердің белсенділігін өзгерте алады. Дененің иммундық жүйесінің белсенділігін тежеп, оның қоршаған ортаның теріс әсеріне төзімділігін төмендетеді. Алдымен нитраттар жемістердің қабығында көбірек болатынын есте ұстаған жөн. Сондықтан қабықты тазарту керек, әсіресе нарықта пайда болатын көкөністердің алғашқы партияларында. Келесі жағдайларда нитраттардың құрамы төмендейтінін білгеніңіз абзал. Жуу және тазарту – 10, сіндіру – 25-30, қайнату – 40-80, бұқтыру және қуыру – 10, өнеркәсіптік өңдеу – 60-70%, тұздау, тұздау нитраттардың құрамын 2-3 есе төмендетеді.

Тамақтану гигиенасының қарапайым ережелерін сақтай отырып, өз денсаулығыңыз бен отбасыңыздың денсаулығына ұқыпты қарау бақша дақылдарынан және асқазан-ішек жолдарының басқа да түрлі ауруынан уланудың алдын алуға көмектеседі. Жеміс целлюлозасының жеуге жарамды бөлігінде нитраттардың мөлшері нормадан 2-2,5 есе төмен, ал кортикальды жасыл бөлігінде олар нормадан 1,5 есе асады. Қарбыз мен қауынның қабығы жеуге жарамсыз болып саналады және қарбыз мен қауынды қабығына дейін «тістеуге» болмайды, оған балаларды да үйрету керек.

Әсіресе өнімдердің үйлесімсіздігі туралы ұмытпау керек. Өрік, қауыннан кейін су, сүт ішуге болмайды. Кез келген организм қауынды қабылдай бермейді. Оны нәрестелерді емізу кезінде де колдануға болмайды. Өрік, қара өрік, тәтті шие, тіпті қауынның өзі іш жүргізетін қасиетке ие екені белгілі. Сондықтан оларды мұқият жеу керек. Ал қауынды тек тамақтанғаннан кейін пайдалану керек, оны «аш қарынға» қолдануға болмайды. Қарбыз, қауынның қалған бөліктері тоңазытқышта сақталуы керек. Қолданар алдында жоғарғы қабатты кесіп тастау керек, өйткені мұнда микробтар мен тотығу өнімдері жиналады. Егер сіз дымқыл, түсі өзгерген жерлерді байқасаңыз, әсіресе тұқым төсегінде, олардың қышқыл иіс шығаратынын тексеріңіз! Ұрылған жерлерін де жемеген дұрыс, құрылымы мен микрофлорасы өзгерген болуы мүмкін.

ҚР ДСМ СЭБК «ҮСО» Қазалы аудандық бөлімше зертхана меңгерушісі