«Агрессивті» бактериялар жұқтыру, әдетте адам туберкулезінің белсенді түрімен ауырған науқастың сөйлеп, түшкіріп немесе жөтеліп, Кох таяқшасының көп мөлшерін айналасына таратады. Ол адамнан адамға беріледі. Сонымен бірге жануарлардан сүт өнімдерін қолданғанда жұқтыру сирек болады. Осылайша аурудың дамуына қолайсыз әлеуметтік және экологиялық өмір сүру жағдайы, толыққанды тамақтанбау, ішімдік, темекі шегу және есірткі қолдану сияқты факторлар әсер етеді. Бұдан бөлек күйзеліске түсіп, диабет, асқазанның немесе ұлтабардың ойық жарасы, өкпе сияқты ілеспе аурулардың болуы індеттің алғышарты саналады.

Кох таяқшасы адам ағзасына түседі де иммундық жүйенің жағдайын өзгертеді. Өкпеде және лимфа түйіндерінде қабынудың ұсақ ошақтары пайда болады. Бұл – бастапқы туберкулез деп аталады. Уақыт өте келе бұл ошақтар жазылып, тыртықтанады. Алайда ондағы бактериялар әрдайым өле бермейді, олар жиі «мүлгігіш» жағдайға өтеді.

Қолайлы жағдайда микобактериялар «оянады», қайтадан қабыну туғызады, ескі ошақтың айналасындағы қорғаныс капсуласын ерітіп, одан шығады. Туберкулездің белсенді түрінде Кох таяқшасы науқастың өкпесінде жылдам көбейіп, өзінің тіршілік іс-әрекетімен адам ағзасын улайды. Қан және лимфамен бүкіл ағзаға таралады. Кей жағдайда іштен қайталап жұқтыру кезінде тура осындай болады.

Туберкулез адамның көптеген ағзалары мен тіндерін: көз, сүйек, тері, несеп-жыныстық жүйе, ішек, ми қабығын. зақымдауы мүмкін. Онда туберкулезді өкпеден тыс болған деп атайды, дегенмен өкпе туберкулезі жиі (83-88%) кездеседі.

Жылына бір рет терапевт немесе фтизиатрдан туберкулезге тексерілуден өтеді. Салауатты өмір салтын сүру. Осындай шаралар тобы ағзаны табиғи жолмен нығайтуға мүмкіндік береді әрі оның иммундық жүйесінің шалыс кетуіне жол бермейді. Дұрыс күн тәртібі, қалыпты еңбек режімі, демалыспен бірлескен ой және дене жүктемесінің теңестірілуі, май, көмірсу, ақуыздардың қажетті мөлшері бар жиі, уақытында дұрыс тамақтану – бұл біздің иммунитетіміздің жоғары деңгейде болуы үшін басты шарт. Дәл осындай жағдайдағы ағза – стреске тұрақты, сыртқы ортаның қолайсыз факторларының агрессивті әрекетіне бейтарап және вирустардың енуіне кедергі жасайды.

Жеке бас гигиенасын сақтау да маңызды. Осы тармақтың негізгі бағыттары үй-жайға уақытында және жақсылап тазалық жасау, залалсыздандыратын құралдарды қолданып, ыдыстарды жуу болып табылады. Қолды басқа адамдармен және бөтен заттармен байланыста болғаннан кейін, қоғамдық және ерекше жерлерге барғанда жуу қажет. Жеке бас гигиеналық құралдарды пайдалануды қатаң қадағалау қажет. Медициналық мекемелерде жиі, терапиялық қаралудан бастап флюорографияға дейін тексеруден өту, аурудың симптомдарын ерте кезден анықтауға мүмкіндік береді. Зерттеудің нәтижесі өкпе туберкулезі немесе басқа зақымданған ағзаларға жеке профилактика тағайындауға негіз болады. Кішкентай балалар және ересек адамдар (30-ға дейінгі) туберкулез таяқшасынан БЦЖ вакцинациясы арқылы қорғануы керек.

Флюорографиядан жыл сайын өту міндетті. Ағзаға сәуле жүктемесі минималды. Нағыз толғандыратын мәселе консервативтік емге бағынбайтын, ауруды кеш диагностикалау болуы мүмкін. Сонымен бірге ауырған жағдайда емханаға жүгінгенде, кез келген дәрігер сізден қан және несеп талдауымен қатар, флюорографияны да талап етуге міндетті.

Қазалы санэпидқадағалау

және бақылау бөлімінің жетекші маманы