Касса жинауға құрылған комедиялар – киноиндустрия кемшілігі

– Рас. Оған себеп те жоқ емес. Менің кіндік қаным тамған жер «Алаштың анасы» атанған, сүлейлердің мекені – Сыр елі. Оның ішіндегі Қазалы ауданына қарасты құтты қоныс – Бозкөл ауылы. Бұл мекен ата-бабам жатқан, ата-анам өсіп-өнген, тамырымызды таратқан атақоныс. 1996 жылдың мамыр айында, мен 5 жасқа қараған кезде біз Жамбыл облысы, Шу ауданы, Теріс ауылына қоныс аудардық. Кейін ата-анам мен үшін Алматы қаласына көшіп келді.

– Біз түлеген топырақ ешқашан өнерден кенде болған емес. Менен өзге кәсіби маман болмаса да, әулетімізде де ұсталық, ақындық, сурет салу, ән айту, аспаптарда ойнау, суырыпсалмалық сынды сан түрлі өнердің бұйдасын ұстаған жандар жетерлік. Нағашыларым да «құралақан» емес. Алғашқы баспалдағым мектеп қабырғасынан басталды. Қабілетімді мұғалімдер байқап, одан әрі баулыды. Бірнеше үйірмеге қатыстым. Талай конкурста лауреат атандым. Оқу сауаттылығы жоғары оқушы едім деп айта алмаймын, бірақ өнер жағынан көшбасшылардың бірі болдым.

2010 жылы Т.Жүргенов атындағы Ұлттық өнер академиясының музыкалық драма актері мамандығына қабылданып, Қазақстанның Халық әртісі, белгілі режиссер Есмұхан Обаевтың шеберханасында тәлім алдым. 2013 жылы М.Әуезов атындағы ұлттық драма театрында еңбек жолым басталды. Ғасырлық тарихы бар, ұлт үдесіне қызмет еткен қасиетті өнер қарашаңырағында 12 жылдан бері тұрақты жұмыс істеп келе жатқан жайымыз бар.

«Армансыз адам қанатсыз құспен тең» дейді. Бала күнгі арманына жақындарым бөгесін болмай, қолдап, қанаттандырды. Осылайша әнге деген әуестік үлкен өнерге ұмтылдырды.

–Тәуелсіз қазақстандық театр форматы толық қалыптасып үлгерді деп сеніммен айта аламын. Алдыңғы буын ағаларымыз 4-5 жігіт болып, театр ішінен театрлар ашуын ілгерілеу деп санаймын. Қазір облыстардың, маңызы бар қалалардың төл театрлары бар. Олардың барлығының бастауы болған М.Әуезов атындағы ұлттық драма театры өзінің 100-ші маусымына үлкен әзірлікпен дайындалу үстінде.

Жаңашыл театр еркешеліктері деп жан-жақты ізденіске бой алдыруын, әлемдік жауһарларды қазақ көремендерінің танымына лайықтап ұсынуын айтар едім. Актерлік құрамдар бірнеше Халықаралық театр фестивальдерінде жүлделі орындарға қол жеткізіп, өз деңгейін өзге елдерде де көрсетіп келеді. Қанжыға майланып, гран-при ұтып алған кез де кездесті. Керісінше, бос қайтқан сәтіміз де болды. Ол заңдылық. Өнер – майдан. Шыңдалу мен шыңдаудан тұрады.

Қазіргі таңда театрлар мүмкіндігі артуда, халі мүшкіл деуге себеп жоқ. Мемлекеттің мәдениетке деген көзқарасы дұрыс. Айлық жалақы да жақсарған.

– Өте орынды сұрақ. Тұңғышбай ағамыз қара қылды қақ жаратын, өнерде өз биігін қалыптастырған тұлға. Әрбір айтқан сөзі өмірлік тәжірибесі қалыптастырған тұжырым. Ол кісінің «Өнерді есеппен емес, ессіз сүйіңдер» деген әдемі ұстанымы жастарға үлкен үлгі.

Осыдан 50 жыл бұрын актерлердің ойнау бағытын бүгінмен салыстыруға келмейді. Сөздің салмағы ауыр кез. Шығармалар бөлек. Шыңғыс Айтматовтың «Ана – Жер Ана» атты шығын шығармасынан режиссер Әзірбай Мәмбетов қандай құнды қойылымға айналдырды. 30 жыл театр репертуарында. Әр қойылған сайын аншлагпен өтеді. Қазір өнер құнын арзандатып алдық. Микрофон ұстағанның бәрі әнші, сахнаға шыққанның бәрі әртіс, камерадан көрінгеннің бәрі актер болды. Осылардың ара-жігін ажыратып, бағасын беріп, қазыға салатын көркемдік кеңес керек деп ойлаймын. Бүгінгі таңда театр қайраткерлері одағы бар. Сол жаққа ұсыныс берілсе, одақ мүшелері осы істі ықыласпен атқарар еді.

М.Әуезов, Ш.Айтматов, Ғ.Мүсірепов сынды классиктер шығармаларын ойнағанда, тілің тұщынып, рухани байлыққа кенелесің. Қазіргі драматургияда жеңіл-желпі жеткізу басым. Ақаулық сонда деп ойлаймын. «Көш жүре түзеледі» деген. Бұның да шешімі табылар.

Осы орайда сіздің әріптестеріңіз туралы да айтып кеткім келеді. Подкаст түсіруге бірнеше рет ұсыныс түсті. Қазір соның уақыты. Көбінен бас тартуыма тура келеді. Қойылатын сұрақтың нәрі жоқ. Аудитория жинау, контент түсіріп, охват жасау үшін жүргендер көп. Өнер жайлы хабары жоқ адамға сұхбат беруді уақытты жоғалту, киелі дүниеге қастандық жасауға балаймын.

– Бағалануда. Адам баласының қалыптасуы, әкенің қаны, ананың ақ сүті, алған білімі, өскен ортасымен өрбиді. Салада не білімі, не оқыған кітабы, не өнерден ешқандай хабары жоқ, екі сөздің басын қос аламай жүргендер де кездеседі. Кейде алдыңғы толқын аға буын өкілдері де деңгейге жетпей қалып жатады. Абыз тұтқан жандардың арзан дүниеге бой алдырған сәттерін көргенде, «әттеген-ай» деп қынжыласың. Бұл тақырыпта әңгіме қозғау маған ерте. Біздің үлкендерден алғанымыз да, аларымыз да көп.

– Сіз айтып отырған Тибальд та, «Қан мен тер» шығармасындағы Тәңірберген де шығармының ең бір өзегі. Кейде маған Тәңірберген болмаса, «Қан мен тер» шықпас пе еді, көрерменге кең таралмас пе еді, Әбдіжәміл Нұрпейісовтің паспортына айналмас пе еді деген ой келеді.

Әрбір актерға бұйырған, табиғатына келетін рөлі болады. Мен махаббатқа арналған қойылымдарда ойнай бермеймін. Режиссерлар көбіне мінезді рөлдерді беріп жатады. Ізденіс рөлге қарай өрбиді. Тарихына көз жібертіп, сол уақытқа ойша шомамын. Әр кейіпкердің өзіндік тарихы бар. Ешқайсысын бөліп-жаруға келмейді. Ана баласын тоғыз ай, тоғыз күн толғатып, өмірге алып келсе, біз де солай рөлге деген жауаптылығымызды мамандыққа деген махаббат арқылы көрерменге ұсынамыз.

– Әрине, болды. Сахна киелі. Біз сонда өмір сүреміз. Сенеміз. Жылаймыз. Күлеміз. Рөлге кіреміз. Қандай бағыттамыз, соған қарай ойысамыз.

«Таңсұлуда» қаламақтың бегін ойнап жатып, қатты эмоцияға беріліп, сахнадан аунап түсіп, көрерменнің алдына түскен кезім болды. Кейде айтатын сөзіңді ұмытып қалып, суырыпсалмалыққа баратын сәттер де болады.

Өз басым образға кіру дегенді өтірік нәрсеге санаймын. Ешкім образға кіре алмайды. Бәріміз біркелкі адамдармыз. Образдан шыға алмау дегенге сенбеймін. Сахнадан шыққаннан кейін өзіміздің тұрмыстық тірлікті қалыпқа түсеміз. Ол адамға тән қасиет. Кейде қатты ойнағанда, жүрегіміз ауырып, көзіміз жасаурап, басымыздың қысатыны бар. Ондай жағдай жиі болмайды. Бірақ Қобыланды батырды ойнағанда, қатты дайындалып, демалып, күш жинап шықпасаң, алып шығу оңайға соқпайды.

– Бұған дейін де біршама сериал, тарихи туынды, деректі фильмдерге түстім. Десе де бұл жанрда аса танымалмын деп айта алмаймын. Бір жыл бұрын қазақтан шыққан тұңғыш кәсіби режиссер Жұмат Шанин туралы фильм түсірілді. Сонда басты кейіпкердің жастық шағын сомдадым. Ел қуанды. Десе де жоғары баға алдық деу орынсыз. Сыншылар біраз сынға алды. Кейіпкер жақын уақытта өмір сүрген адам. Ол туралы материал өте көп. Бар-жоғы үш серияда осындай ұлт мақтанының бейнесін толық қамту мүмкін емес. Мәселен, туыстас мемлекет Түркия киноны қалай түсереді? Батырлар, тарихи адамдар туралы жұмыста бәрін қамтиды. Біздегі жағдай онымен салыстыруға келмейді. Қолыңа сценарий береді. Кейде түсініксіз болып та жатады. Киноның өзінде де ойланарлық тұстар көп. Жетімсіз сценарийлер халықты арзан күлкіге құрылған комедиямен күлдіріп, касса жинауда. Мұны киноиндустриядағы кемшілік дер едім. Бірақ өзім актер болғандықтан, әріптестерімді кінәламаймын. Біреу киномен, біреу концертпен, біреу айлықпен нәпақасын табады. Десе де актерда талғам болуы керек.

Жұмат Шанин Иса Байзақов, Қаныбек Байсейітов, Манарбек Ержанов, Күләш Байсейітова, Шара Жиенқұлова сынды ел ішіндегі таланттарды тауып, олардың өнерін бір арнаға тоғыстырып, алғаш театр ашқан адам. Сол кездегі мәдениет министрі Темірбек Жүргеновтің ықпалымен осы құрам Мәскеуде Бас қолбасшы И.В.Сталиннің алдында «Қыз Жібекті» сахналаған.

«Шам түбіндегі шындыққа» кастинг директоры шақырып, рөлге келетінімді айтқан соң, камера алдындағы бейнемді сынап көрді. Содан кейін елімізге белгілі Жасұлан Пошанов есімді режиссермен жұмыс істедік. Жалпы, тарихи тұлғаларды сомдау қиын. Шанинге дайындықпен бардым деп айта алмаймын. Себебі, уақыт өте аз. Бір қайнауы кем рөл болды. Киноны қайта түсірсе, басқаша ойнап шығар едім.

– 2017 жылы түсірілген сериал өзіме де ұнайды. Кинотуынды Қытайдың Циндао қаласында өткен Халықаралық кинофестивальде жоғары бағаға ие болды. Естуімше, бірнеше елде көрерменге жол тартқан. Режиссері Виктор Климов есімді украиналық азамат. Кино туралы көзқарасым өте жақсы. Кейіпкерім Сүлеевті жақсы алып шықтым деп ойлаймын. Арнайы алынған тақырып. «Қазақстан» Ұлттық арнасының ҚР Ұлтық Қауіпсіздік Комитеттінен алынған дерек арқылы түсірілген туындысы. Жұртшылыққа жат ағымдар жетегінің салдары, экстремистік топтық террорлық әрекетінен келген қасіретті барынша көрсетуге тырыстық. Тағы да төрт серия тақырыпқа аздық етті. Кешегі «Қаңтар оқиғасын» алып қарайтын болсақ, аталмыш жағдайдың бір көрінісі. Қолдаймын деп қиын жағдайға ұшыраған халықтың артында осындай белді ұйымдардың жымысқы саясаты болды. Түсірілімде адасушылық адамдарды қалай арандататынын халық ұғынса деген мақсат болды. Сериалды ешкім бейжай көрді деп ойламаймын. Халифат сарбаздары туралы ауқымды тақырыпты қамтыған фильм. Әлі күнге дейін ол туралы сұрақ қойып, қызығушылық танытатындар, өміріме алаңдайтындар табылып жатады. Өкінішке қарай, бұл жағдаймен күресу алпауыт елдердің өзінің қолынан келмей тұрғаны айғақты дүние.

– Елге менің отбасым емес, өнерім қызық деген ойдамын. Алайда бұл орайда өзімді жолы болған жігіттердің қатарынан көремін. Қолдайтын ата-ана, бауырларым, жан-сырымды түсінетін жарым, үйге келгенде, алдымнан құлдыраңдап жүгіріп шығатын балапаным бар.

Жарым Мақпал Қасенова Т.Жүргенов атындағы өнер академиясын бітірген актриса. Үш жылдан бері М.Әуезов атындағы драма театрда. Сахнада басты, жетекші рөлдерді сомдап жүр. Бірнеше кино, сериал, жобаларға түсіп үлгерген. Кинода әріптес атандық. Бірақ бір сахнада партнер болып үлгермедік.

Отбасында Қобыланды есімді баланы тәрбиелеп отырмыз. Әкемнің аты Алпамысхан. Перзентті болғанымызда, Қобыландының рөлін сахналап жатқан тұсым еді. Батырлардың жалғасы, рухы биік азамат болсын деп, ұлымның атын жақсы ниетпен өзім қойдым.

– Қазақ ерді күшімен емес, бітірген ісімен бағалайды. Алда кино түсіруім, режиссураға баруым да мүмкін. Оны уақыт көрсетеді. Әзірге нақты жоспарым жоқ. Себебі өзімді ұстаздардан алары көп үйренуші санаймын.

– Өнер адамы болу үшін, алдымен, өнерлі болып туылу керек. Міндетті түрде кәсіби білім керек. Актерлік тек ізденіспен келеді. Сонда ғана белгілі бір мақсатқа қол жеткізуге болады. Олай болмаса, мәдениет майданы ешкімді аямайды, өмір оның арғы жағында. «Шымшық сойса да, қасапшы сойсын» деген тәмсіл бар. Мұнда адасып келудің қажеті жоқ. Босқа ата-анаңыздың ақшасы күйеді, екіншіден, алтын уақытыңызды жоғалтасыз. Қазір баланы қамап, кітап оқыта алмайтын заман келді. Әлеуметтік желінің қолданысқа енуі, осы қиындықты тудырды. Актер болатын адам бір уақыт кітапқа ден қоюы қажет. Одан кейін орта керек. 99 процент еңбек, 1 процент ұшқын болса, арландардың арасына түскен адам ұзамай өзі де көкжал болып шығады.

«Өнерден тойдым», «қалтам қампайды», «болдым», «толдым» деген күні сіз биіктен құлайсыз. Одан кейін тұрып, қайта көтерілу үшін ғұмырыңыз кетіп қалады. Сондықтан бағындырған белесті ұстап, сол биікте қалу мықтылықты талап етеді.

– Киелі өнер бұйдасын ұстап жүргендіктен, жер-жерде, кейде көрші мемлекеттерден өнерді бағалаушылар табылып жатады. «Сіз жап-жас жігіт екенсіз ғой» деп таң қалатындарды да жиі кездестіреміз. Алайда менің кемшілігіммен бірге қабылдап, қайғыма күйініп, қуанышыма сүйінетін жандар туған жерімде тұрады деп ойлаймын. Кіндік қаның тамған мекеннің атын абыроймен алып жүру, дақпыртына дақ түсірмеу – азаматтық һәм перзенттік парыз. Қым-қуыт тіршіліктен ауылға ат басын бұруға мүмкіндік көп бола бермейді. Алайда бойтұмарымдай болған берекелі жердің жаңаруы, жайнауына әрқашан тілек тілеп, алаңдап отырамын. Осы орайда алысты жақындатып, аудан ахуалынан көпті хабардар ететін жергілікті басылым атқаратын жұмыс ауқымды. Редакция қызметкерлеріне шығармашылық табыс тілеймін. Ұдайы жақсылыққа жаршы болыңыздар!

Сұхбаттасқан Алтын ҚОСБАРМАҚОВА