Сізге түсінікті болу үшін мысалмен түсіндіріп көрейік: мысалы, сіз – банксіз және сізден несие алғысы келетін адам туралы ештеңе білмейсіз. Ол сізге құжатпен келеді, ал ол кофе төгілген немесе жыртылған болуы мүмкін. Мұндай қарыз алушыға сенесіз бе? Әрине, жоқ. Екінші қарыз алушы мінсіз құжатпен келеді, онда ол бұрын қандай несиелер алғаны көрсетілген, оларды уақытында жапқаны, несие бойынша мерзімінен кешіктірмегені, сот істеріне қатыспағаны және банкроттық процедурасын қолданбағаны туралы ақпарат бар. Бұл құжат – жеке несиелік есеп, яғни несиелік тарих – барлық қарыз алушыларда болатын өзіндік қаржылық құжаттама.

Несиелік тарихтың арқасында банктер тәуекел деңгейін бағалайды – сіздің қаржылық жауапкершілігіңізді және сенімділігіңізді анықтайды. Мысалы, сіз бұған дейін белгілі бір сомаға банк қарызын рәсімдегенсіз немесе техника алғансыз, және ай сайынғы төлемді уақытында төлеп, несиені мерзімінен бұрын жапқансыз – бұл ақпарат сіздің несиелік тарихыңызға түседі және сіз банктер үшін жауапты қарыз алушы боласыз. Біраз уақыттан кейін басқа банкте тағы бір несие алуға шешім қабылдадыңыз, ол сіздің несие тарихыңызды талдайды және үлкенірек сомаға несие беруді мақұлдайды.

Айта кетейік, несиеұзартылғанда, пролонгация да кредиттіктарихқаәсеретеді. Биылғықыркүйектенбастапнесиеліктарихқабанктікқарыздар мен микронесиелербойыншамерзіміөткенберешектіреттеутуралымәліметтер де енгізіледі (соңғытөлем, сома жәнет.б.).

НесиеліктарихтыҚазақстанныңМемлекеттіккредиттікбюросынаннемесеБіріншікредиттікбюроданалуғаболады, ондақазақстандықтардыңжекекредиттікесептерісақталады, сондай-ақэлектрондықүкіметпорталынан (eGov.kz) алуғаболады. Олүшінөтініштолтырып, оны ЭЦҚ арқылықолқоюкерек. Нәтижесіздің «Жеке кабинетіңізде» пайдаболады.

Кредиттікесепті «Қазпошта» бөлімшелеріндеөтінішжазыпалуғаболады.

Айта кетейік, банктер мен МҚҰ клиенттердіңнесиешартынаөтініштерітуралыақпараттынақтыуақытрежимінде несиелікбюроғаберугеміндетті. Мәліметтердеқарызалушының ЖСН, банктікқарыздыңнемесемикронесиеніңсомасы мен мақсатыкөрсетіледі. Бұлқаржылықреттеушіқабылдағанжаңашылдықтардыңбірі, олкредиторларғаазаматтардыңәртүрлібанктер мен МҚҰ-ғабіруақыттаөтінішбергенітуралыақпараттыалуғамүмкіндікбереді.

Қазақстан Республикасындағы «Кредиттік бюролар және кредиттік тарихтарды қалыптастырутуралы» заңынасәйкес, кредиттік бюро азаматтыңкредиттіктарихытуралыақпаратты оны алғанкүнненбастап бес жылбойысақтауғакепілдікбередіжәнеқамтамасызетеді. Бұлреттеқарызалушылардыңнесиеліктарихынжоюғаболмайды. Демек, несиелікесептегікешіктірулертуралыақпараттыжоюмүмкінемес, тек несиеліктарихтағытехникалыққателердітүзетугеболады.

Тіпті XXI ғасырда да техникалыққателерденешкімқорғалмаған – кезкелгенжүйедесәтсіздікорыналуымүмкін. Қалайболғанда да, сирекболса да, кейдекредиттік есептеқатеақпаратпайдаболады. Мысалы, төленгентөлембойыншаағымдағыкешіктірунемесе жабықкелісімшарт бойынша берешек туралы жазбапайдаболуымүмкін. Немесеегерсіздіңкелісімшартыңыз «реабилитацияланған» мәртебесінежататынболса, несиеліктарихта бұл мәртебе берілмеуі мүмкін, т.с.с.

Егерсіздұрысемесақпараттытапсаңыз, оны дереубанккенемесе МҚҰ-ғахабарлаңызжәнерастайтынқұжаттардықосаберіңіз.

Сондай-ақ, сіз Fingramota.kz сайтында «Өнімдер мен қызметтер» бөліміндегі «Кредиттік тарихтағы ақпаратты даулау» бөліміндеқатеақпараттытегіндаулайаласыз. БұлжобаҚаржынарығынреттеужәнедамытуагенттігі мен Бірінші кредиттік бюро бірлесіпжүзегеасырады. Өтініш беру үшін ЖСН және телефон нөмірінкөрсетіп, арнайы форманы толтыру қажет. Есіңізде болсын, сіз он жұмыс күнінен аспайтын мерзімдегі несие есебін ғана даулай аласыз.

Несиеберуден бас тартуға алименттер мен салықтар бойынша берешек және төленбеген айыппұлдар себепболуымүмкін. Сондықтан ақшаға қатысты барлық істеріңізде мұқият болыңыз: цифрландыру мен заманауи технологиялардың арқасында қаржы институттары барлық «қателіктерді» міндеттітүрдебіледі.

Жақсыжаңалық: иә, несиелік тарихты жақсартуға болады, бірақ кейбір ерекшеліктер бар.

Біріншіден, несиеліктарихты тез жақсартуғауәдеберетінделдалдарменбайланысжасамаңыз. Сіз тек ақшаңыздыбекержұмсайсыз. Соныменқатар, сіздіңдеректеріңізалаяқтардыңқолынатүсуімүмкін, оларсіздіңатыңызғажалғаннесиелеррәсімдейалады.

Несиелік тарихқа маманданған алаяқтардың тұзағына түспеу үшін негізгі қауіпсіздік ережелерін сақтаңыз:

• қарыздарды тікелей банктерден немесе микроқаржы ұйымдарынан алыңыз және міндетті түрде олардың лицензиясының ҚР ҚНРДА сайтында бар-жоғын алдын ала тексеріңіз www.gov.kz;

• кредиттік тарихты «тазалаймыз» деп уәде беретін делдалдарға сенбеңіз, оларға WhatsApp, Telegram және басқа мессенджерлер арқылы өзіңіз және картаңыз туралы ақпаратты жібермеңіз: ЖСН, жеке куәлік немесе төлқұжат нөмірі, картаның толық деректемелері, соның ішінде CVV/CVC коды, ЭЦҚ, сондай-ақ SMS-тен алынған код;

• кредиттік тарихыңызды үнемі тексеріп отырыңыз – кем дегенде әр 3-6 ай сайын. Осылайша, сіз жеке кредиттік есептегі ақпараттың дұрыстығын қадағалай аласыз және алаяқтық несие алынса, оны уақытында байқап үлгересіз;

• әрбір азамат өз бетінше жаңа несиелерді алуға тыйым салу туралы тетікті пайдалана алады — бұл «Стоп-кредит» қызметі. Оны делдалдарсыз, eGOV порталында және e-GOV mobile қосымшасында өзіңіз ала аласыз. Несиелерді алуға ерікті түрде бас тарту несиелік қарыз алушының рұқсатынсыз рәсімдеу жағдайларын болдырмауға көмектеседі, сондай-ақ несиелік ұйымның жауапкершілігін арттырады. Осы қызмет туралы толығырақ осында таныса аласыз. Сонымен қатар, кредиттік бюролар клиенттің несие есебінде ерікті бас тартуды белгілеу немесе жою туралы ақпаратты нақты уақыт режимінде көрсетеді.

Екіншіден, несиелік тарихты жақсарту үшін неғұрлым тәртіпті қарыз алушы болу керек. Ол үшін несие бойынша төлем кестесін қатаң сақтаңыз. Сондай-ақ, сіз аз сомаға қарыз ала аласыз, мысалы, шағын тұрмыстық техниканы және оны уақытында жабыңыз.

«Реабилитацияланған» мәртебесіне келетін болсақ, кредиттік бюро 90 күннен астам кешіктірілген қарызы бар несиеге келесі жағдайларда бұл мәртебені тағайындай алады:

• егер соңғы 12 ай ішінде несиені қайта құрылымдау немесе қайта қаржыландырудан кейін 30 күннен астам кешіктірулер болмаса және қайта құрылымдау немесе қайта қаржыландыру кезінде болған қарыздың 50%-дан астамы өтелсе. Мысалы, егер сіздің жалпы несие сомасы 700 мың теңге болса және сіз 2024 жылдың 1 қаңтарына дейін 350 мың теңгеден астамын өтесеңіз, және сол жылы 30 күннен астам мерзімін кешіктірулер жасамасаңыз, онда 2025 жылдың 1 қаңтарында сіздің несиеңізге «реабилитацияланған» мәртебесі беріледі;

• кредит бойынша қарыз толығымен өтелгеннен кейін 12 ай өткен соң. Мысалы, егер сіз 2024 жылдың 1 қаңтарына дейін несиені толық өтеп үлгерсеңіз, онда 2025 жылдың 1 қаңтарында сіздің несиеңізге «реабилитацияланған» мәртебесі берілуі тиіс.

Дегенмен, есте сақтаңыз: «реабилитацияланған» мәртебесі жаңа несие алу кепілдігін бермейді, себебі кешіктіру күндері бәрібір кредиттік тарихта қалады. Олар жойылмайды.

Біздің кеңестерімізді ұстана отырып, сіз кредиттік тарихыңызды жақсарта аласыз. Ең бастысы: жаңа кешіктірулерге жол бермеңіз, қаржылық міндеттемелеріңізді қадағалаңыз, импульсивті сатып алулардан аулақ болыңыз, мүмкіндіктеріңізді дұрыс бағалаңыз және ақшаны үнемдеуді ұмытпаңыз, қаржылық қауіпсіздік жастығын қалыптастырыңыз – осылайша, жиі несие алуға қажеттілік болмайды.

Өзіңізді және кредиттік тарихыңызды сақтаңыз, қаржылық сауаттылығыңызды Fingramota.kz-пен бірге арттырыңыз!