Жалпы интернет алаяқтардан сақ болудың қарапайым қауіпсіздік шаралары бар. Олар жеке мәліметтеріңізді, банк карталарының сандарын, кодтарды және құпия сөздерді ешкімге хабарламау дегенді халық күнделікті естісе де аса мән бермейді. Мамандар сонымен бірге белгісіз әрі тексерілмеген сайттар, хабарламалар арқылы алдын ала төлем жүргізбеу, күмәнді мәмілелер бойынша ақша аударымдарын жүзеге асырмау, ұялы телефон мен компьютерге белгісіз қосымшаларды орнатпау, таныс емес нөмірден келген кез келген сілтеме бойынша өтпеу, тек ресми дереккөздеріне сену қажеттігін күн сайын хабарлайды.

Алайда алаяқтар қоғамдық өмірдегі трендтер мен қаржы нарығындағы жаңалықтарды бақылайды. Сондықтан олардың әдістері мен схемалары үнемі жетілдіріліп отырады. Алаяқтар қажетті ақпаратты алса, бірнеше минут ішінде аңғал азаматтардың қалталарын босата алады.

2024 жылдың ақпан айынан бастап, азаматтардың несие алудан ерікті түрде бас тарту құқығы заңнамалық түрде енгізілді. Бұл қорғаудың арнайы тетігі, оның көмегімен әрбір қазақстандық банкпен микроқаржы ұйымдарында жаңа кредиттер алуға өз бетінше тыйым сала алады. Алаяқтар бұл жаңалықты пайдаланбады – олар ерекше алдау схемасын жасады.

Банк қызметкерінің атын жамылған шабуылдаушы ықтимал жәбірленушіге қоңырау шалып, қазіргі уақытта оның атына несие алуға өтініш берілгенін хабарлайды. Қоңырау шалушы сұрақ қояды: “сіз несие алуға ұсыныс жасағаныңызды растайсыз ба?». Ереже бойынша азаматтар ешқандай өтініш берген жоқпын деп бас тартады. Алаяқ мұндай жауапты болжап, несиеге өтінімнің күшін жойғанын хабарлайды. Содан кейін мұндай жағдайды болдырмау үшін ол “Стоп кредит” қызметін пайдалануды ұсынады. Ол үшін ол азаматқа банктің ресми сайтына сілтеме жібереді. Онда несиеден ерікті түрде бас тартуды белгілеу үшін нысанды толтыру қажет.

Осындай арбау тұзағына іліккен А.И есімді азамат еріксіз қомақты қаржыны мойнына жүктеп алғанын айтып налиды.

– Күнделікті қаншама таныс­тан алаяқтардан сақтаныңдар түрлі тәсілді ойлап табуда дегенді естіп жүрміз. Дегенмен аса мән бере қоймаппын. Жайбарақат жүргенімде еш ойламаппын маған да осылай шабуыл жасалады деп. Әрине, пенде болған соң кейбір тірлікке несие алуға мәжбүр боласың. Телефоныма белгісіз нөмірмен хабарласқанда абдырап, жіберген сілтемеге өтіп, дайын нысанды толтырдым. Осыдан соң маған мойнымдағы миллиондаған несиені уақытылы төлеу қажеттігі жайлы хабарлама келді, – дейді ол.

Шын мәнінде, аталған сілтеме жеке және қаржылық ақпаратты жинау үшін құрылған фишингтік сайтқа апарады. Осы сайттағы нысанды толтырғаннан кейін тұтынушылар алаяқтарға өздерінің жеке мәліметтерін береді.

Кредиттерді беруге өз бетінше тыйым салуды банктердің сайттарында емес, электрондық үкімет порталындағы жеке кабинетте немесе egov мобильді қосымшасында қоюға болады. Сондық­тан алаяқтардың айла-амалдарына беріл­меңіз. Қоңырау шалушы бейтаныс адамдарға нұсқау беріп, SMS немесе мессенджерлер арқылы түсініксіз сілтемелерге өтуді ұсынған кезде өте мұқият және сақ болған жөн дегенді алға тартады мамандар.

Алаяқтар азаматтарды ұялы байланыс операторы қызметкерлерінің атын жамылып шақырады және абоненттің нөмірі жақын арада жұмысын тоқтататынын хабарлайды.

Байланыссыз қалмау үшін аза­маттарға онлайн-форматта байланыс қызметтерін көрсету туралы шартты қайта ресімдеу ұсынылады. Ол үшін ұялы телефонға белгілі бір сандар тіркесімін теру немесе ұялы байланыс операторы жіберген SMS-кодты хабарлау қажет. Егер шабуылдаушыларға сенсеңіз және олар айтқандай бәрін жасасаңыз, қоңыраулар мен мәтіндік хабарламаларды, соның ішінде банктердің SMS-кодтарын алаяқтардың нөмірлеріне автоматты түрде бағыттауды қосасыз. Бұл оларға банктік шотыңызды қашықтан басқаруға қол жеткізуге және сол жерден қолма-қол ақша алуға мүмкіндік береді.

– Мұндай телефон қоңырауы түскен кезде дереу әңгімені үзіңіз. Егер диалогты жалғастырсаңыз және қоңырау кезінде телефоныңызға жеке кабинеттен SMS-код келсе, оны ешкімге бермеңіз. Ұялы байланыс операторының қолдау қызметіне, оның ресми сайтында көрсетілген нөмір бойынша өз бетінше қоңырау шалуды ұсынамыз, – дейді арнайы ұялы байланыс қызметкерлері.

Онлайн тапсырыс орға жықпасын

Бүгінде қазақстандықтар гүлдерді әлеуметтік желілер арқылы жеткізуге тапсырыс береді. Сонымен қатар фишингке тап болмас үшін абай болу керек. Алаяқтар түпнұсқаларға ұқсайтын жалған интернет-дүкендер жасайды. Көздің жауын алар гүл шоқтарын сату туралы хабарландырулар орналастырады. Олар өте төмен бағамен ұсынады. Бағаға қала бойынша, тіпті бүкіл ел бойынша жеткізу де қосылуы мүмкін. Әдетте көптеген азаматтар төлемді тауарлардың бар екеніне көз жеткізбестен аударыммен немесе электронды әмиянға аударады. Нәтижесінде алаяқтар ақша алғаннан кейін телефондарды бұғаттап, жарнаманы жояды. Ал алушылар ақшасыз және гүлсіз қалады.

Алаяқтықтың тағы бір стандартты емес схемасы гүл жеткізумен байланыс­ты. Зиянкестер азаматтарға қоңырау шалып, оларға букет жеткізілгенін хабарлайды және оны алу үшін ұялы телефонына бағытталған SMS-кодты айту керек. Бұл қалай аяқталуы мүмкін екенін білу қиын емес.

– Тапсырысты онлайн сатып алу үшін сайттың шынымен интернет-дүкенге тиесілі екеніне көз жеткізу керек. Дүкеннің веб-сайтында ғана емес, сонымен қатар танымал іздеу жүйелері арқылы өнім туралы пікірлерді мұқият оқыған дұрыс. Жалған пікірлерді тану қиын емес. Сондай-ақ дүкеннің әлеуметтік медиа парағы қанша уақыт болғанын да ескерген абзалырақ, – дейді мамандар.

Бір ескеретін жәйт әр адам қарапайым мамандардың келтірген талаптарын сақтау арқылы алаяқтардан өзін қорғап жүре алатындығын айтудан жалыққан емес. Сондықтан ескертілген қағидаларды естен шығармаған игі.