Жаңа жылды әлем елдері қалай қарсы алады?

Фото: shutterstock

Адамдар Жаңа жылды алғаш рет шамамен 4 мың жыл бұрын атап өте бастаған деген деректер бар. Ежелгі Мысырда бұл көктем мен құнарлылық мерекесі болған және қазіргі мерекелеулерге онша ұқсамаған.

Көптеген елдер григориан күнтізбесі бойынша өмір сүреді. Бұл уақытты Жердің Күнді айналуына негізделген есептеу жүйесімен байланысты. Мұндай жылдың ұзақтығы 365 күн (әр төрт жылда бір рет 366 күндік кібісе жыл қосылады). Біз үшін 31 желтоқсанда ескі жыл аяқталып, 1 қаңтарда жаңа жыл басталуы қалыпты жағдай. Бірақ барлық елде олай емес.

Индонезиядағы Бали аралында жыл бар болғаны 210 күнге созылады. Балиліктер үшін күнтізбе Павукон арқылы жүреді. Бұл жергілікті діни оқиғалар атап өтілетін яван-балийлік уақыт санау жүйесі. Алайда балиліктер Жаңа жылдың жергілікті баламасы тыныштық күнін тағы бір күнтізбе бойынша, яғни Сака күнтізбесімен атап өтеді. Онда да, григориан күнтізбесі сияқты, 365 күн бар. Балилік Жаңа жылдың ерекшелігі, мереке күні міндетті түрде жаңа аймен сәйкес келуі тиіс, сондықтан оның күні «жылжып» отырады. Әдетте Ньепи көктемге келеді: мысалы, 2024 жылы Балида Жаңа жыл 11 наурызда аталып өтеді. Бірақ Балида бұл 2024 жыл емес, 1946 жыл болады, өйткені Сака күнтізбесі бойынша жыл санау біздің заманымыздың 78 жылынан басталады.

Кейде Жаңа жылды тойлау күндері тек әртүрлі елдерде ғана емес, бір елдің ішінде де әртүрлі болады. Мысалы, Үндістанда. Оның солтүстігінде Лори мерекесі атап өтіледі, бұл қысқы күн тоқырауынан кейін күннің ұзаруының басталуы. Қаңтардың ортасында өтетін бұл күні үндістер дәстүрлі түрде от жағып, оның айналасында түні бойы ән салып, би билейді, ал таңертең балалар үйлерді аралап, ақша немесе тәттілер талап етеді. Бұл славян халықтарындағы коляда дәстүрін еске салады.

Елдің оңтүстігінде Жаңа жыл ретінде Вишу атап өтіледі. Бұл мереке сәуір айының ортасында өтеді, индуистік Медам айының басталуын және егін жинау маусымының басталуын білдіреді. Бұл мерекеде ән айтылады, би биленеді, әдеби байқаулар, мәнерлеп оқу, пікірталастар өткізіліп, құттықтаулар мен марапаттар тапсырылады.

Үндістандағы ең басты, бүкіл әлемге танымал Жаңа жыл - Дивали. Ол қазан айының соңы мен қарашаның басына келеді. Ол ішінара индо-еуропалық халықтар күзде атап өткен ежелгі пұтқа табынушылық егін мерекелерін еске салады.

Егер Үндістанда Жаңа жыл жарық пен от мерекесі болса, Таиландта ол су мерекесі, дегенмен ол да индуизм дәстүрлерін ішінара мұра еткен. Таиландта барлығы үш Жаңа жыл атап өтіледі. 1 қаңтарда тайлықтар туристермен бірге еуропалық Жаңа жылды қарсы алады. Ақпан айында миллиондаған тайлықтар қытайша Жаңа жылды атап өтеді. Ал сәуірде дәстүрлі тай Жаңа жылы Сонгкран келеді.

Сонгкран - корольдіктегі ең маңызды мереке, ол «Су шашу» фестивалі ретінде белгілі. Бір-бірін сумен шашу дәстүрі жаңбырлы маусымның басталуын шақыруды білдіреді, ал жаңбыр күріштің жақсы өсуі үшін қажет. Қазіргі таңда Сонгкранда адамдар су тапаншаларымен, тостағандармен, шелектермен қаруланып, ешкімді құрғақ қалдырмауға тырысады. Бұл күндері сулану молшылық пен сәттілік әкеледі деп есептеледі.

Қытай Жаңа жылы елдегі ең сүйікті әрі қадірлі мерекелердің бірі. Ол Чуньцзе (Көктем мерекесі) немесе Ай Жаңа жылы деп те аталады. Бұл мереке екі апта бойы тойланады және бұл күндер елде ресми демалыс болып саналады. Мереке күндері ай циклінің аяқталуымен, яғни қысқы жаңа аймен байланысты. Григориан күнтізбесінде ол 21 қаңтар мен 21 ақпан аралығындағы күндерге сәйкес келеді.

Көктем мерекесінің қыста атап өтілуі кездейсоқ емес. Суыққа қарамастан, қытайлар көктемді қарсы алып, шақырады. Бастапқыда Чуньцзе Қытайда Жаңа жыл болып саналған. 1911 жылғы Синьхай революциясынан кейін елде ресми түрде григориан күнтізбесі қабылданып, Жаңа жыл 1 қаңтарға ауыстырылды.

Қытай Жаңа жылы тек Қытайда ғана емес (оның ішінде Гонконгта, Макаода және Тайванда), сонымен қатар қытай халқы көп тұратын Сингапур, Таиланд, Индонезия, Малайзия, Маврикий, Филиппин елдерінде және әлемнің ірі қалаларындағы қытай кварталдарында да атап өтіледі.

Ежелгі Римде жаңа жыл наурыз айынан басталып, желтоқсанда аяқталған. Наурызда жаңа консулдар қызметіне кіріссе, желтоқсанда соңғы егін жиналатын. Желтоқсаннан кейін қайтадан наурыз басталатын, өйткені алғашқы күнтізбеде қаңтар мен ақпан болмай, барлығы он ай ғана болған.

Бүгінде Еуропада Жаңа жыл Рождество мерекелерінің жалғасы іспетті, дегенмен әр халықтың өзіне тән әдет-ғұрпы, ырым-тыйымы мен дәстүрі сақталған. Мысалы, немістер орындыққа шығып, одан «жаңа жылға секіреді», ал финдер балқытылған қалайыға қарап бал ашады. Ғашық британдықтар омела (омела) астында сүйіседі. Бұл дәстүр Францияда, Германияда және Солтүстік Америкада да кең таралған.

Сонымен қатар елдерді біріктіретін тағы бір, бәлкім, ең басты жаңа жылдық дәстүр бар. Жақындармен қауышу, бір-біріне бақыт тілеу және өмірдің жаңа циклі басталуына орай өз-өзіңе кем дегенде екі-үш уәде беру.