Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев таяудағы Жолдауында 2025 жылға қарай дәрі-дәрмек пен медициналық мақсаттағы бұйымдарды отандық өндіру деңгейін 50 пайызға жеткізу міндетін қойды. Қазір бұл үлес 17 пайызға әрең жетеді.

IQWA халықаралық аналитикалық компанияның мәліметінше, Қазақстандағы фармацевтикалық нарықтың жалпы көлемінде 37 миллиард теңге отандық тауар өндірушілерге, 179 миллиард теңге импортқа тиесілі.

Қазақстанның фармацевтикалық кәсіпорындары көлік тораптарының жақын орналасуына, шикізат пен жұмыс орындарының болуына байланысты негізінен Алматы және Қарағанды облыстарында, Алматы мен Шымкент қалаларында шоғырланған.

Қазақстандық фармацевтикалық нарықтың құны 2022 жылдың бірінші тоқсанында медициналық көмектің кепілдік берілген көлеміне бөлшек сауда мен сатып алуды есепке алғанда дистрибьюторлық бағамен 202 млрд теңгені құрады. Бұл 2021 жылдың бірінші тоқсанымен салыстырғанда 29%-ға жоғары. Жылдағы ең үлкен өсімді бөлшек сауда – 29%, одан кейін ауруханалар – 22% және амбулаторлық тегін дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету үшін дәрі-дәрмек – 19% көрсетті.

Осы уақытқа дейін «СК-Фармацияның» Бірыңғай дистрибьюторын сатып алу жергілікті тауар өндірушілердің жұмысының қозғаушы күші болды. Ол Қазақстандағы 1300 медициналық ұйымның тізімі бойынша дәрілік заттар мен медициналық мақсаттағы бұйымдарды стационарларда және тегін амбулаториялық дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету үшін нақты сатып алады (жалпы үлесі 41%).

Бұл көлемдер, «СК-Фармация» басқарма төрағасы Ерхат Есқалиевтің айтуынша, жеке өндірісі бар жергілікті фармацевтикалық компаниялар үшін тиімсіз. Дегенмен, олар әлемдік фармацевтикалық компаниялармен бірлесе жұмыс істегенде, жергілікті өндірісті ұлғайтып, дистрибьюторлық арналарды көбейтуге мүмкіндік алады.

Белгілі болғандай, Мысырдағыдай емес, Қазақстанда жеке дәрі-дәрмек шығару оңай емес. Біздің еліміз жері бойынша Мысырдан әлдеқайда үлкен, логистикалық шығындар әртүрлі.

Египет бүкіл Африка үшін жұмыс істейді, нақты механизм бар. Азияда мұндай көшбасшылар Үндістан мен Қытай болып табылады. Олармен және басқа көршілес елдермен бізде өндірістік циклдар бойынша қатты бәсекелестік бар. Қазақстанда өз нарығымыз шағын, бірақ соңғы оқиғаларды ескере отырып, Ресейге кіру мүмкіндігі бар, осылайша үлкен көлемдер есебінен шығындарды азайтуға болады. Нарық көлемінің айырмашылығына байланысты, әрі үлкен қашықтыққа байланысты біз құны жағынан сенімді түрде ұта алмаймыз, бірақ инновациялар мен сапа жағынан біз бәсекелестерден асып түсе аламыз. Сондықтан жағдайды өзгерту үшін ірі фармацевтикалық компаниялармен жұмыс істеп, кластерлер құрудамыз.

«СК-Фармация» басқарма төрағасы Ерхат Есқалиев

Сарапшы қазақстандық жас ғалымдардың отандық фармацевтика саласындағы әлеуеті зор екенін, бірақ кафедралар арасындағы өзара әрекеттесу жүйесі түзетілмегенін айтады. Қазір ірі фармацевтикалық компаниялар мен қазақстандық ғалымдардың өзара жұмыс жүйесін ұйымдастыру жұмыстары басталып кетті.

Ірі фармацевтикалық компаниялармен жұмыс істеудің бірінші қадамы клиникалық сынақтар болып табылады. Бұл тағы бір осал тұсы, оған қоса көлемі Ресейден келеді. Қазір клиникалық орталық құрылып жатыр, шетелдік серіктестер әкеліп, бәрін алға жылжыту мәселесін көтеріп жатырмыз. Біз медициналық ұйымдар мен жоғары оқу орындарын да осы жұмысқа қатысуға дайындап жатырмыз – бұл біздің ғалымдардың табысы да, дәрі-дәрмек шығаруға қатысуы да. Яғни, әлемдік фармацевтикалық компаниялар клиникалық сынақтар өткізуге, өнім шығаруға көмектеседі, біз қатаң келісім-шарт жасап, бірлесіп экспорттауға тырысамыз. Ал мемлекет тапсырыстың белгілі бір бөлігін сатып алып, қамтамасыз етеді.

Ерхат Есқалиев

Қазақстанның жақын арадағы жоспарларына қазақстандық өндірушінің базасында ісікке қарсы препараттардың бірлескен өндірісін ашу, зертханалық диагностикада құзіреттілік және инновациялар орталығын құру, Қазақстанда инсулинмен биосимилярлардың келісімшарттық өндірісін оқшаулау кіреді.

Сонымен қатар, жергілікті серіктестің орнында инновациялық дәрі-дәрмектерді (ракқа қарсы, демікпеге қарсы) келісімшарттық өндіруді оқшаулау туралы келісімдер бар.

Бұл жоспарлар мен жобалар Швейцария, Дания, Ұлыбритания, Жапония және Оңтүстік Кореяның 7 ірі фармацевтикалық компаниясымен жүзеге асырылуы тиіс.