Аға ұрпақтың өкілдері қазақстандықтар өздерінің төл ақшасының пайда болуын қандай қуанышпен қабылдағанын ерекше еске алады. Өйткені ел сол сәтте бастан кешірген экономикалық қиындық көбіне өндіріс саласында, ауыл шаруашылығына да кері әсерін тигізді. Бұған бірінші себеп бүкіл елде барлық ақша айналымы иесі бөлек рубльге тәуелді болуы еді. Тауарлар және қызметтермен жеткілікті түрде қамтамасыз етілмеген рубль тез құлдырады.

Бұл көп бөлігі жұмыссыз қарапайым халыққа көп зиян тигізді. Сол кездегі жұмыс істейтін жұрттың жалақысы сатып алу қабілеті тұрғысынан үнемі өсіп отырған бағаларға мүлдем сәйкес келмейтіні тағы бар. Қазақстанда төлем құралы болып қалған кеңестік рубльдің АҚШ долларына қатысты бағамы 1993 жылы қаңтардан бастап теңге енгізілген қараша аралығында 414,5 рубльден 3000 рубльге дейін өсті. Барлық тауарлар мен қызметтердің бағасы шамамен бірдей қарқынмен кем дегенде айына 25 процентке шарықтап кетті. Сол кездегі Ресей Федерациясының Үкіметі 1993 жылы жаңа рубль енгізіп, Қазақстанға жаңа ақша ұсынамыз деп нақты уәде берген еді.

15 мамырда Мәскеуде «Рубльді Қазақстан Республикасының аумағында айналым құралы ретінде пайдалануға байланысты өзара міндеттемелер мен талаптар туралы» үкіметаралық келісімге қол қойылды.

27 шілдеде Ресейдің Орталық банкінің 1961-1992 жылдардағы КСРО банкноттарының еркін айналымын тоқтату туралы шешіміне жауап ретінде Қазақстан Республикасы Үкіметі мен Ұлттық Банкінің мәлімдемесі жарияланды. Онда жақын арада Қазақстанға жаңа ресейлік банкноттарды енгізу туралы жасалған келісім туралы айтылды.

20 тамызда Н.Назарбаев пен Б.Ельцин екі ел де «рубль аймағында» қалады деген тағы бір ресми мәлімдемеге қол қойды. Бұдан кейін қыркүйек айында Қазақстан мен Ресейдің үкімет және мемлекеттік банк басшылары ҚР-ның ақша жүйесін Ресей Федерациясының ақша жүйесімен біріктіру туралы келісім қабылдады.

1993 жылы 12 қарашада Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасының ұлттық валютасын енгізу туралы» Жарлығы шықты. Онда: «Айналысқа айналымға енгізу Қазақстан Республикасының аумағы 1993 жылғы 15 қарашада сағат 08:00-ден бастап Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы – теңге. 1993 жылғы 18 қарашада сағат 08:00-ден бастап теңге Қазақстан Республикасындағы жалғыз заңды төлем құралы болатындығы белгіленсін» деп жазылды.

Алғашқы қазақ ақшасын Англияда Harrison & Sons баспасы өте құпия түрде басып шығарды. Олар республикаға 40 тоннадан жеткізілді. Айтпақшы, бұл орден компанияға әлемге әйгілі және арнайы сыйлық – Ұлыбритания патшайымының «Алтын белгісін» алып келді. Сондықтан компания кеңсесінде құрметті жерде қазақстандық валюта бейнеленген қалқан ілулі тұр.

Жеке жарлықта валюта айырбастаудың аяқталу уақыты 1993 жылғы 20 қарашада бекітілді. Қазақстанның әрбір азаматы ескі рубльдерді теңгеге 500 теңгеден 1 теңгеге айырбастау құқығын алды. Теңгенің АҚШ долларына бағамы бір долларға 4,75 деңгейінде белгіленді. Тағы бір мәселе заңсыз алынған кірісті тәркілеу жолға қойылды. Кірістерінің заңдылығын растай алатындар ғана ескі рубльдер салынған ұлттық валютаны енгізуге байланысты ашылған арнайы шоттарды бұғаттан шығара алатыны анықталды.

Ұлттық валютаны енгізуден басқа, 1993 жылы ел басшылығы бүкіл қаржы жүйесін нығайтуға бағытталған шешуші шараларды қабылдағанын атап өткен жөн. Өз сөздерінің бірінде Президент Н.Назарбаев Қазақстанның банк жүйесі несиелік ресурстарды мақсатына емес, алыпсатарлық мақсатта қолданып, елдегі жалпы экономикалық жағдайдың тұрақсыздануына ықпал ететіндігін атап өтті. Баспасөз құралдары 1993 жылы банктік қатынастар саласында 210 қылмыстық іс қозғалғандығын, жалпы шығын шамамен 11 миллиард рубльді құраған деп хабарлады.

Елдің әлеуметтік және мемлекеттік құрылымын, мемлекеттік биліктің ұйымдастырылуын, қоғам мен мемлекет, азамат пен мемлекет арасындағы қатынастарды анықтайтын негізгі заңы – Конституцияны қабылдау елдің егемендігін айқындайтын маңызды құжат екені белгілі.

Егеменді Қазақстанның алғашқы Заңы 28 қаңтарда Жоғарғы Кеңестің ІХ сессиясында қабылданды. Оның төрт бөлімі, 21 тарауы және 131 мақаласы болды. Салыстыру үшін қазіргі Конституцияда тоғыз бөлім және 98 бап бар. 1993 жылғы заң парламенттік республика үлгісіне негізделді.

1993 жылғы құжат республиканың тәуелсіздігін, биліктің бөліну ұстанымын бекітті. Онда қазақ тілі ресми түрде мемлекеттік тіл деп бекітіліп, елдің астанасы Алматы қазіргі атауын алды. Сонымен бірге көптеген мәселелер қолданысқа енген Конституцияда орын алмады. Заң шығарушы және атқарушы билік органдарының өкілеттілігі, жерге жеке меншік, азаматтық мәселелер дүдәмәл күйде қалған еді. Қолданыстағы олқылықтар елдің негізгі заңын қайта қарауды талап етті де екі жылдан кейін жаңа Ата заң пайда болды.

1993 жылы 22 тамызда Қазақ КСР Компартиясының Орталық Комитетін 25 жылға жуық басқарған және қызметінен 1986 жылы кеткен Дінмұхамед Ахмедұлы Қонаев өмірден озды. Оның жұмыс істеген жылдары ішінде республикада айтарлықтай экономикалық өсу байқалды.

1994 жылы шыққан «Сталиннен Горбачевке дейін» деген кітабында Қонаев: «1955-1985 жылдары Қазақстандағы өнеркәсіптік өндіріс көлемі 8,9 есе, ауыл шаруашылығы – 6,2 есе, құрылыс – 68 есе, қазақтың саны – 2,5, жалпы халық саны – 2 есе өсті» – деп жазған еді.

Алматы қаласының қазіргі көрінісі осы тұлғаға тікелей байланысты. Қонаев басқарған кезде Қазақ КСР астанасын кеңінен дамыту жүзеге асырылды. Көктөбе телемұнарасы, Ленин сарайы, Оқушылар сарайы, Балуан Шолақ, «Қазақстан» қонақ үйі, цирк ғимараты, КазГУ қалашығы, «Арасан» сауықтыру орталығының іргетасы қаланды.

Сол уақыттың барлық саяси көшбасшылары секілді Қонаев та алдымен өндірісте жұмыс істеді. Сосын партия жұмысына ауысып, партиялық институттандырудың барлық кезеңдерінен өтті. Көптеген саяси зерттеушілер Қонаевтың саясатта ұзақ болуын және өміршеңдігін Брежневпен арадағы жақын достығымен байланыстырады.

Дегенмен оның мінез-құлқы мен ақыл-ойы, психологиялық құрамы, парасаттылығы мен терең білімінің ерекшеліктері, оны тоталитарлық замандағы саяси көшбасшылардың арасынан даралайды. Дінмұхамед Қонаев қадірін жоғалтпастан, халықтың алдындағы беделін сақтап, қолдау мен құрметке ие болды.

Ол мұнай-газ өндіруге және бұл саланы дамытуға көп көңіл бөлді. Мұнда біз геологтарға құрмет көрсетуіміз керек. Олар бірнеше мұнай-газ кен орындарын тауып және соның арқасында игеретін үлкен аумақ анықталды.

Бірінші кезекте – Батыс Қазақстандағы Маңғышлақ түбегі. Маңғышлақ түбегінде кен орындарын игеру елдің мұнай балансында Қазақстанның үлесін айтарлықтай арттырды. Тек 1972 жылы ғана республикада 1960-1966 жылдардағыдай мұнай өндірілді деп айту жеткілікті.

Арал проблемасы Қазақстанға кеңестік кезеңінен мұраға қалған. Күріш пен мақта алқаптарын суландыру үшін Әмудария мен Сырдарияны бірнеше жылдар бойы белсенді пайдалану әлемдегі төртінші үлкен көлдің кеуіп кетуіне әкелді.

1980 жылдардың аяғында Арал теңізі Үлкен Арал және Кіші Арал болып екіге бөлінді.

1993 жылы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түрікменстан және Өзбекстан Аралды құтқарудың халықаралық қорын құрды. Өзінің жұмысы жылдарында БҰҰ, ЕҚЫҰ, ЮНЕСКО және басқа да көптеген халықаралық ұйымның қатысуымен аймақтың әлеуметтік және экологиялық проблемаларын шешуге бағытталған жобалар жүзеге асырылды. Өкінішке орай, Үлкен Аралды құтқару мүмкін болмады. Қазір оның орнында Аралқұм деп аталатын шөл орналасқан. Алайда Кіші Арал 2005 жылы салынған Көкарал бөгетінің арқасында біртіндеп қайта жандана ­бастады.

Осы жылы Германия, Бельгия, Венгрия, Франция, Молдова, Грузия, Украина, Беларуссия, Ресей, Армения, Әзірбайжан, Қырғызстан, Түркменстан, Өзбекстан, Иран және Египетте Қазақстанның елшіліктері ашылып, БҰҰ кеңсесі Алматыда жұмысын бастайды.

Қазақстан Президенті сол жылы Бельгия, Австрия, Египет, Ресей, Түрікменстан, Өзбекстан, Тайланд, Қытай және Моңғолияға ресми сапар жасады. Өз кезегінде республика Армения, Түркия, Грузия, Өзбекстан, Болгария және Франция президенттерін, Украина мен Үндістан Премьер-министрлерін, Австрияның Федералды канцлері мен АҚШ Мемлекеттік хатшысын қабылдады. Кездесулерде ынтымақтастық мәселелері шешіліп, жас республика үшін маңызды келісімдерге қол қойылды.

1993 жылдың 18 сәуірінде Қазақстанның астанасында 30 елден 100-ден астам ірі халықаралық және ұлттық компаниялардың, фирмалар мен банктердің жетекшілері жиналған дүниежүзілік экономикалық форум өтті.

Тәуелсіз Қазақстандағы мұнай өнеркәсібі өзінің гүлдену кезеңіне жетіп, елдегі ірі кен орындарының тағдыры дәл 1990 жылдары шешілгенін көпшілік біледі.

Әлемдегі алпауыт кен орындарының бірі – «Теңіз» 1979 жылы ашылып, оны игеруге шетелдік инвесторларды тарту туралы келіссөздер КСРО кезінен жүргізіле бастағаны белгілі. Нәтижесінде таңдау американдық «Шеврон» компаниясына түскен еді. Бірақ Кеңес Одағы құлаған кезде келісімшарт талаптарын қабылдау құқығы толығымен Қазақстанға өтті.

Келіссөздер сәтті аяқталып, 1993 жылы 6 сәуірде Алматыда «Шеврон» корпорациясының басқарушы директоры Кеннет Деррдің қатысуымен «Теңізшевройл» БК құру туралы келісімге қол қойылды. Сол күні Қазақстан Президенті «Теңізшевройл» бірлескен кәсіпорнының қызметі туралы» Жарлыққа қол қойды да мәміле «ғасыр келісімшарты» деп аталды.

1993 жыл – тәуелсіз елдің тарихында осындай оңды жаңалықтарымен есте қалары сөзсіз. 1991 жылдың қазақ халқы үшін орны бір төбе.