Тұжырымдама алдыңғы жылдары іске асырылған жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту жөніндегі реформалардың қисынды жалғасы болып табылады. Жаңартылған тұжырымдамада жергілікті өзін-өзі басқаруды дамытудың жаңа моделі енгізілген, ол шешімдер қабылдау процесіне азаматтардың қатысуы мен рөлін кеңейтуді, жергілікті өзін-өзі басқару органдарын сайлауды, ұйымдық, экономикалық және қаржылық мәселелерді шешудегі ауыл әкімдіктерінің дербестігін бағамдайды.
Бұдан басқа, Тұжырымдамада мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару қызметінің нақты функционалдық шекаралары, сондай-ақ жергілікті өзін-өзі басқару органдарының тұрғындар алдындағы ашықтығы мен есептілігін күшейту жөніндегі нормалар жазылған. Тұжырымдамаға сәйкес, жергілікті жерлерде мемлекеттік басқару үдерістерінде азаматтардың рөлін күшейту үшін әкімдерді тікелей сайлау енгізілуде.
Осы жылдың шілдесінде ауыл әкімдерін тікелей сайлау басталды. Осы бағыт шеңберіндегі келесі қадам – 2024 жылдан бастап аудан әкімдерін тікелей сайлауды енгізу. Сонымен қатар Ұлттық экономика министрлігі жергілікті өзін-өзі басқару туралы жаңа заң әзірлеуде, онда жергілікті өзін-өзі басқару органдарының құрылымы, қалыптастыру тәртібі және өкілеттіктері айқындалатын болады.
Бұл жергілікті өзін-өзі басқарудың пәрменді жүйесін орталықсыздандыруға және құруға, басқару деңгейлері арасындағы функциялар мен өкілеттіктердің қайталануын қайта бөлуге және болдырмауға мүмкіндік береді.
Азаматтардың шешім қабылдаудағы рөлін күшейтуге келсек, жергілікті маңызы бар неғұрлым маңызды мәселелер тұрғындардың тікелей қатысуымен шешіледі. Атап айтқанда, бұл елді мекендердің мәртебесін, атауын және шекарасын өзгерту, жергілікті қоғамдастықтың басым міндеттерін айқындау мәселелері.
Сонымен қатар ауылдық өкілді орган – "Кеңес" құрылады. Кеңеске жергілікті қоғамдастықты дамыту жоспары мен бюджетті бекіту және оның орындалуын бақылау, ауылдық деңгейде салық мөлшерлемелерінің мөлшерін реттеу, сондай-ақ ауылдарды абаттандыру мәселелері бойынша өкілеттіктер берілетін болады.
Көрсетілетін қызметтер тізбесі, қызметкерлерді жалдау және еңбекақы мөлшерін айқындау мәселелері Кеңес арқылы реттелетін болады.
Айта кету керек, қазір ұдайы төртінші деңгейдегі бюджеттің жеткілікті қаржыландырылмауы байқалады. Меншікті кірістер бюджеттің осы деңгейіндегі шығыстардың тек 13,4%-ын жабуда. Осыған байланысты, 2022 жылдан бастап ауыл деңгейіне салықтар мен төлемдердің қосымша төрт түрін беру көзделген: бірыңғай жер салығы; жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлем, оларды сатудан түсетін түсімдер және оларды жалдау құқығын сатқаны үшін төлем.
2023 жылы тағы да бірқатар салықтар мен төлемдерді беру жоспарланып отыр. Атап айтқанда, шағын және орта бизнестен түсетін корпоративтік табыс салығын облыс, аудан және ауыл арасында бөлу көзделетін болады. Фискалдық орталықсыздандыру бойынша шаралар қабылдау нәтижесінде 2025 жылы ауылдық округтер бюджетінің өзін-өзі қамтамасыз етуінің 35%-ға дейін өсуі күтілуде.
"Халық үніне құлақ асатын мемлекет" тұжырымдамасы шеңберінде азаматтар мен мәслихат депутаттарына жергілікті маңызы бар мәселелер және жалпы өңірді дамыту бойынша петициялар жасау құқығы беріледі.
Сонымен қатар, инфрақұрылымдық және әлеуметтік бастамаларға арналған шығыстар бойынша онлайн-сауалнамаларды қолдануды қоса алғанда, қоғамдық сараптамаларды енгізу көзделеді.
Бұл шаралар халықтың нақты қажеттіліктерін ескеруге және азаматтардың жергілікті атқарушы билік органдарына сенім деңгейін арттыруға мүмкіндік береді. Бүгінгі таңда еліміздегі жергілікті инфрақұрылым нысандарының көп бөлігі, яғни жолдар, сумен жабдықтау, су бұру және электрмен жабдықтау желілері жергілікті атқарушы органдардың балансына тиісті түрде қойылмаған.
Бұл әкімдіктер аталған нысандарға ағымдағы және күрделі жөндеу жұмыстарын әрдайым жедел жүргізе алмайтындығына алып келеді. Өз кезегінде, бұл азаматтардың әлеуметтік әл-ауқатына тікелей әсер етеді.
Осы мәселелерді жергілікті деңгейде шешу үшін Тұжырымдама жобасында жергілікті бюджет шығыстарын ұтымды бөлуді арттыруға және коммуналдық меншік нысандарын тиімді пайдалануға бағытталған шаралар көзделген.
Айтылған шараларды сапалы іске асыру 2025 жылға қарай уақыт сын-қатерлеріне жауап беретін және "Халық үніне құлақ асатын мемлекет" тұжырымдамасына сәйкес біздің азаматтарымыздың мүдделерін толыққанды іске асыруға бағытталған жергілікті өзін-өзі басқарудың жаңа моделін қалыптастыруға мүмкіндік береді.