Қараша – қыстың есігі

Қарашаны халқымыз «жамау-жасқау айы» деп атаған. Өйткені қар түсердің алдында мал да, адам да, тіпті табиғаттың өзі де бір жамалып, бір толықсып, ұзақ қыстың қамын жасайды. Осы айда «мал семіреді» деп тегін айтылмаған. Күзгі шөптің нәрі бойына сіңген төрт түлік қоңдана түсіп, қыстан қиналмай шығатын күйге келеді. Малдың бүгінгі күйі – ертеңгі амандығы екенін жақсы білген жұрт қарашаны қашанда елеусіз қалдырмаған.

Бұрынғы қазақтың шаруашылық өмірі бұл аймен тығыз байланысты. Мәселен, ерте кезде ру-тайпалардан жиналатын мал салығы көбіне дәл осы қарашада жүзеге асатын. Салық жинаушыларды ел «қараж» немесе «қаражшы» деп атаған. Уақыт өте келе бұл ұғым ай атына айналып кетуі де мүмкін деген жорамал бар. Халықтың «Қараша – қаражаттың айы» деуі содан туса керек.

Қараша – табиғаттың мінезін бір құбылтып алатын кезі. Әуелі боз қырау түседі. Артынша түн салқындап, таң шымырлана бастайды. Кейде қара суық ерте соғып, қарашаның қайтуы деп аталатын жылымық қайта түседі. Күз бен қыстың арасындағы дәл осы қылт еткен кезеңді қазақ ежелден дәл байқап, амал-есептер жасап отырған.

Құстар да бағыт түзеп, оңтүстікке мойын бұрады. Көктемде шулаған дала бірте-бірте тынышталып, қысқы сабыр үстемдік алады.

Ауыл өмірінде қараша – үлкен жауапкершілікпен атқарылатын ай. Қора-қопсы бекітіледі, малдың соңғы жайылымы түгенделеді, жетпей тұрған шөп пен отын дайындалады. Аңшылардың да қолы босамайды. Бұл шақта тері жетіліп, кәсіпке қолайлы кезең туады. Қысқа түсетін салмақты жеңілдету, мал шығынын азайту – бәрі де осы айдағы қам-қаракетке байланысты.

Халық арасында «Қарашада қысқа шыдамайтын мал сойылады» деген сөз бар. Бұл – тұрмыстық амалдың артында тұрған терең тәжірибе. Ашық-шашық, әлсіз малды ерте қырып алып, қорадағы күшті малды сақтап қалу – көшпелі өмірдің қатал заңы.

Қараша туралы халық болжамдары да сан алуан. «Қараша - қауыс, кәрі-құртаңды тауыс», «Қарашада күн күркіресе, қыс қысқа болады» деген сынды болжамдардың барлығы да ғасырлар бойы жинақталған табиғат танымынан туған.

Уақыт өтсе де, бұл айдың мәні өзгерген жоқ. Қараша әлі де сол – табалдырық. Бір мезгіл тынығып алатын, бір мезгіл қамданатын шақ. Табиғаттың үнсіз ескертуі, адамға сырын ашатын сабырлы ай.