Ең ірі салық төлеушілер
Елімізде экономиканың түрлі секторында жұмыс істеп жатқан кәсіпорындардан бюджетке түсетін салық көлемі анықталды. Кейінгі мәліметтер бойынша, Салық кодексінің 130-бабының 3-тармағына сәйкес мониторингке жататын ірі салық төлеушілердің тізіміне 354 компания кірді.2022 жылдың қорытындысы бойынша бұл компаниялар қазынаға 13,5 трлн теңге салық аударымдарын жасады. Бұрынғыша төлем бөлінісінде тау-кен өнеркәсібі кәсіпорындарының үлес салмағы басым. Тек осы секторда салық жарналары былтыр 9,5 трлн теңгені құрады. Одан кейінгі орынды бюджеттің қазанын 1,5 трлн теңгеге толықтырған өңдеу өнеркәсібі алады. Елдегі ең ірі 10 салық төлеушінің 8-і шикі мұнай мен ілеспе газ өндірумен айналысады. Алғашқы үштікті 835,5 млрд теңге түсімді қамтамасыз етумен сауда секторы түйіндеген. Тізімді әрі қарай қаржы және сақтандыру қызметі (452,5 млрд теңге) мен көлік және қоймалау (365,1 млрд теңге) жалғастырады.
50 үздік компания енген салық төлеушілер тізімінде еліміздің барлық мұнай өңдеу зауыты, екі банк, банк дүкені, ұлттық авиатасымалдаушы, ұялы байланыс операторы және электроника тауарларын сататын компания бар. Ең ірі 10 салық төлеушінің қатарына «Теңізшевройл» (4,6 трлн теңге), «Қарашығанақ Петролиум Оперейтинг Б. В.» (1,4 трлн теңге), «Маңғыстаумұнайгаз» (434,9 млрд теңге), «Өзенмұнайгаз» (269,7 млрд теңге), «Норт Каспиан Оперейтинг Компани Н. В.» (239,1 млрд теңге), «Қаражанбасмұнай» (205,9 млрд теңге) «СНПС-Ақтөбемұнайгаз» (190,2 млрд теңге), «Азия газ құбыры» (166,5 млрд теңге), «Филип Моррис Қазақстан» (161,8 млрд теңге), «Ембімұнайгаз» (159,3 млрд теңге) жатады.
Сонымен қатар еліміздегі байланыс операторларынан да бюджетке салықтар түрінде қомақты сома келіп түседі. Телекоммуникация саласындағы жеті компания ірі салық төлеушілер болып саналады, олардың арасында үш ұялы байланыс операторы бар. Салықтық аударымдар бойынша көшбасшы ‒ Beeline ұялы байланыс операторы. 2022 жылы компания ел бюджетіне 49,5 млрд теңге құйды. Оператор сектордағы компанияларды ғана емес, басқа салалардағы ірі ұйымдарды да басып озып, ең ірі 45 салық төлеушінің қатарына кірді. Tele2/Altel ұялы байланыс операторы 35,5 млрд теңге, Kcell 34 млрд теңге салық төледі. Сонымен қатар нарықтың қалған қатысушылары ‒ «Қазақтелеком» 33,8 млрд теңге, «Ұлттық ақпараттық технологиялар» 4,5 млрд теңге, «Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы 3,4 млрд теңге, «Транстелеком» 3 млрд теңге салық аударымдарын жүзеге асырды.
Байланыс нарығына қатысушылардың бюджет қаражатын қамдауға әрекеттестік етумен қатар, әлеуметтік маңызы бар қызметтерді ұсынып, елдегі телеком-секторды дамытуға оң экономикалық әсер беретін инвестицияларды тартып жатқанын да атап өткен жөн. Басым сектор экономиканың шикізаттық емес бөлігін дамытуға және шикізатқа тәуелділіктен арылуға ықпал етеді. Мысалы, өткен жылдың қорытындысы бойынша ақпарат және байланыс секторындағы инвестициялар 178,9 млрд теңгеге жетті, жылдық өсім – 39,1%. Ал осы жылдың бірінші жартыжылдығының қорытындысы бойынша Beeline мобильдік операторының инвестициялары 18,8 млрд теңгені құрап, өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 24,2%-ға жоғары болды. Ал тұтастай алғанда, 2020 жылдың басынан биылғы шілдеге дейін компанияның күрделі шығындарының жалпы көлемі 339,4 млрд теңгеге атқарылды. Сол секілді Kcell-дің күрделі шығындары коронавирус пандемиясы басталған уақыттан бері жыл сайын орта есеппен 30%-ға өскен. Tele2/Altel-де де күрделі шығындардың тұрақты өсімі байқалады: желіге тартылған инвестициялар 2020 жылдан бастап 206 млрд теңгеден асты. Бұл ретте инвестициялық жобалардан басқа, пайдалануға берілген әрбір базалық станса жұмысын қолдауға көлемді қаржы бағытталады. Жалдау ақысын, беріліс қорабын, электр қуаты мен жөндеу жұмыстарын қосқанда, желінің үздіксіз жұмысын қамтамасыз ету үшін операторлар жыл сайын орта есеппен 70 млрд теңгеден аса қаражат жұмсайды.
