ҰБТ – 2025: Өзгеріс қандай?

Бұл сынақ 20 жыл бұрын енгізілгенімен әлі де бір жүйеге орныққан жоқ. Тестілеу жүйесі жыл сайын 35 процентке жаңартылып отырады. ҰБТ түрлі санаттағы талапкерлер өтеді. Көп жағдайда ЖОО-ға ағымдағы жылдың түлектері түседі. Бірақ мұндай құқыққа бірнеше жыл бұрын мектепті бітірген не орта білімнен кейінгі техникалық кәсіптік оқу орындарында оқығаннан кейін жоғары білім алғысы келетіндер де ие. ҰБТ-дан білім беру грантын алу үшін де, ақылы негізде оқу үшін де өту қажет. Білім беру гранты Astana International University сайтында түсіндірілгендей, талапкерге ай сайынғы стипендиямен және кейіннен кепілдік берілген жұмысқа орналасумен тегін білім алуға үміткер болуға мүмкіндік береді. Ережеде электронды және қағаз форматында тестілеу қарастырылған, бірақ соңғы жылдары электронды формат басым болды.

Электрондық форматта тестілеу әр түрлі санаттағы талапкерлер үшін ҰБТ өткізу ережелерінде көрсетілген мерзімдерде өтеді. Мәселен, 10 қаңтардан 10 ақпанға дейін – ЖОО-ға ақылы негізде қабылдау үшін, 1-31 наурыз аралығында – жоғары оқу орындарына ақылы негізде қабылдау үшін, 16 мамырдан 5 шілдеге дейін – негізгі ҰБТ, оның нәтижесі бойынша білім беру гранттарына арналған конкурстарға қатысуға болады, 10-20 тамыз аралығында – ақылы негізде ЖОО-ға қабылдау үшін.

Ал қағаз түріндегі ҰБТ келесі мерзімдерде өткізіледі. 20 қаңтардан 5 ақпанға дейін. 26-31 наурыз аралығында, 20 маусымнан 5 шілдеге дейін және17-20 тамыз аралығында.

eGOV.kz мемлекеттік қызмет көрсету сайтында көрсетілгендей, ҰБТ-ға қатысуға өтініштер ҰТО Testcenter.kz сайтында алдын ала онлайн қабылданды. ҰБТ-ға қатысу үшін төлем 5 640 теңгені құрайды. Бірақ ағымдағы жылдың түлектері негізгі тестілеуді мамыр-шілде айларында тегін өтеді және оны үздік нәтиже үшін екі рет жасай алады. Олар сондай-ақ білімдегі кемшіліктерді анықтау және оларды негізгі тестілеуге дейін жою үшін қыста, көктемде ҰБТ тапсыру мүмкіндігіне ие.

2025 жылдан бастап тестілеудің халықаралық стандарттарына біртіндеп көшу көзделуде. Талапкерлердің ҰБТ тапсыратын орны мен уақытын таңдай алатын пилоттық жобалар іске қосылады.

ҰБТ өткізу қағидалары бойынша тестілеуге 3 міндетті және 2 бейінді пән шығарылады. Міндетті пәндер – Қазақстан тарихы (20 тест тапсырмасы), Математикалық сауаттылық (10 тапсырма), Оқу сауаттылығы (10 тапсырма). Екі бейінді пәннің әрқайсысы 40 тапсырмадан тұрады.

Талапкерлер жоғары оқу орнында алатын мамандығына қарай бейінді пәндерді таңдайды. Негізгі ҰБТ тапсыратындар үшін (16 мамырдан 5 шілдеге дейін) бейіндік пәндерді өзгертуге жол берілмейді. ҰБТ өткізу қағидаларына 1-қосымшада таңдау үшін мүмкін болатын бейіндік пәндер тізбеленген, мысалы, педагог/психолог мамандығын оқыту үшін биология және география бойынша тестілеу, ал механик мамандығы – математика және физика талап етіледі.

Тест тапсырмалары жетілдірілуде. Жаңа математикалық тапсырмаларға қаржылық сауаттылық бойынша сұрақтар енгізілді. Шығармашылық мамандық алатын талапкерлерге ҰБТ-да бейіндік пәндер тікелей жоғары оқу орындарында шығармашылық емтихандарға ауыстырылды. Дегенмен олар үшін ҰБТ-да міндетті пәндер саны көбейді. Енді оларға бұрын тапсырмаған математикалық сауаттылық кіреді.

Тестілеу нәтижелері бойынша талапкерлер келесі жылдың соңына дейін жарамды сертификат алады. Барлық бірегей деректері және жинаған балдарының саны бар құжат талапкердің жеке кабинетінде Ұлттық тестілеу орталығының (ҰТО) сайтында Testcenter.kz «Менің тарихым» бөлімінде болады. Сертификаттың телнұсқасын eGov Mobile мобильді қосымшасынан да көшіріп алуға болады.

ҰБТ нәтижелері бойынша ең көп дегенде 140 балл алуға болады. eGOV.kz мемлекеттік қызмет көрсету сайтында ұлттық жоғары оқу орындарына түсу үшін шекті балл 65-тен кем емес екені көрсетіледі. Бірақ педагогикалық және құқықтық мамандықтарға – 75-тен кем емес, денсаулық сақтау мамандықтарына – 70-тен астам. Ауыл шаруашылығы мамандықтарына оқуға түсу үшін ҰБТ-дан 60 балл жинау жеткілікті.

ҰБТ өткізу кезінде міндетті түрде қатаң тәртіп сақталады. Республикалық маңызы бар қалаларда, облыс орталықтарында, қалалар мен кейбір аудан орталықтарында өңірлік тестілеу орталықтарының базасында өткізіледі. Орталықтарға кірген кезде талапкерлердің жеке басын сәйкестендіру жүргізіледі, қауіпсіздік мақсатында металл іздегіштер пайдаланылады. Талапкер өзімен бірге фотоаппараттарды, ұялы және ұялы байланыс құралдарын, ақпарат алмасуға арналған басқа да құралдарды, сондай-ақ ноутбуктерді, планшеттерді, құлаққаптарды, диктофондарды, смарт-сағаттарды алып жүруге тыйым салынады. Оқу әдебиетін, калькуляторларды, қағазды өзіңізбен бірге алуға болмайды.

Әкімшіліктің рұқсатынсыз аудиториядан шығуға, басқа жерлерге ауысып, сөйлесуге, құжаттармен және қағаздармен алмасуға болмайды. Тестілеуді өткізуге 4 сағат (240 минут) беріледі. Бұл ретте жаттығуларды орындауға болатын бірнеше минуттық үзілістер қарастырылған. ҰБТ-дан бірнеше рет өтуге болады. Мұндай тестілеу жоғары оқу орнына түсу кезіндегі эмоциялық қызуды төмендетеді.

Айта кеткен жөн, Қазалы ауданы бойынша 2023-2024 оқу жылында бітіруші 899 түлектің 797-сі Ұлттық бірыңғай тестілеуге қатысты. Орта балл – 83,7-ні құрап, аудан облыс деңгейінде алдыңғы қатардан көрінді. Ал облыс республика көлемінде ҰБТ нәтижесімен ең жоғары көрсеткішке қол жеткізді. ҰБТ-ге қатысқан 797 түлектің 693-і (87%) мемлекеттік грант конкурсына қатысып, нәтижесінде 579 оқушы (83,5%) мемлекеттік грант иегері атанды.

Биылғы оқу жылы аудан бойынша 35 орта мектепте 944 мектеп бітіруші бар. Мамыр-шілде аралығындағы ҰБТ-ге 944 оқушының 883-і (93,5%) қатысу жоспарлануда. Қазіргі таңда 2024-2025 оқу жылының 16 мамыр-5 шілде аралығындағы ҰБТ-ның мемлекеттік гранты үшін тестілеуге 2 лекте 12-25 сәуір аралығында өтініштер қабылдануда. Қазақстан Республикасының Оқу ағарту министрлігімен Біртұтас тәрбие бағдарламасы қабылданғаны белгілі. Қазіргі таңда, тәрбие жұмыстары біріздендіріліп, біртұтас бағдарламаға біріктірілді. Бағдарламаны жүзеге асыру аясында «Мектеп парламенті» өзін өзі басқару ұйымына 4502 оқушы, «Мектеп театры» жобасына 755 оқушы, «Пікірсайыс» 758 оқушы, «Оқуға құштар мектеп» жобаларымен 6789 дан астам оқушылар қамтылған. «Ата-аналарды педагогикалық қолдау орталықтары» ашылып, ай сайын психологиялық-педагогикалық білім беру сабақтары ұйымдастырылыпты. Шараға 3571-ден астам ата-аналар қатысқан.