Заңсыз талап, зар илеген тұрғындар
Қостанай облысында мемлекеттік қызмет түрлерін цифрландыру нәтижесінде жергілікті атқару мекемелерінің үстінен түсетін шағымдардың бір жарым есе азайған. Мемлекеттік қызмет істері жөніндегі облыстық департамент өкілдері қағаз түрінде көрсетілетін қызметтердің бір жыл ішінде екі есе қысқарғанын айтып отыр. Мысалы, 2019 жылы өңірде 1 млн 94 мың қызмет қағаз түрінде көрсетілсе, 2020 жылы бұл көрсеткіш 592-ге дейін азайған. Соған қарамастан, салада бірқатар олқылық орын алып келеді. Биыл 26 қаңтарда өткен Үкіметтің кеңейтілген отырысында Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев мемлекеттік қызметті цифрландыру мәселесінде саннан гөрі, сапаға баса көңіл аударып, мейлінше жоғары сұранысқа ие қызмет түрлерінің шынайы пайдаланылу аясын кеңейтуді тапсырған еді. Осыған орай, жергілікті атқару органдарының мәліметтерін мұқият тексеріп шыққан мемлекеттік қызмет істері жөніндегі облыстық департамент мемлекеттік қызмет көрсету тәртібіне қатысты 253 кемшілік тауып отыр.
– Мысалы, таяуда Қостанай қаласында тұрмыстық қатынастар бөлімінің қызметкерлері өздеріне шаруамен келген азаматқа мемлекеттік қызмет көрсетуден бас тартқан. Сөйте тұра, оның себебін нақтылап түсіндірмеген. Осылайша, құзырлы орган қарапайым тұрғынды құжатын дұрыстап, өздеріне қайта жүгіну мүмкіндігінен айырып отыр. Мемлекеттік қызмет көрсету барысында жіберілген осындай ірілі-ұсақты келеңсіздіктері үшін былтыр 60, биыл 3 басшыға қатысты әкімшілік хаттама толтырылды. Бірақ мәселені жалаң жазалау жолымен ғана шешу мүмкін емес. Сондықтан біз қалалық, аудандық әкімдіктерге мемлекеттік қызмет көрсету сапасын қоғамдық бақылауды күшейту арқылы арттыру жолдарын ұсынып отырмыз, – деді мемлекеттік қызмет істері жөніндегі облыстық департамент басшысы Асхат Ескендіров.
Облыс тұрғындарынан көбінесе ХҚО, денсаулық сақтау және еңбекпен қамту салаларына қатысты шағымдар жиі түсіп жатады. Аталған департаменттің мәліметі бойынша, бұл салаларда 30-дан астам кемшілік анықталған. Оның дені денсаулық сақтау мекемелеріне тиесілі.
– Бұл – жай ғана құрғақ мәліметтер емес, әр цифрдың артында тұрғындардың зая кеткен уақыты, желге ұшқан ақшасы, тозған жүйкесі тұр. Өкінішке қарай, мемлекеттік қызмет алуды жеңілдетуге бағытталған қыруар шаралар жүзеге асырылып жатқанына қарамастан, азаматтар шағымы тоқтамай тұр. Мысалы, баспаналары өртеніп, мемлекеттен жәрдемақы алғысы келген Қостанай қаласы мен Әулиекөл ауданының тұрғындары жауапты мекеменің талабы бойынша өздеріне келген шығын сомасы туралы бағалау құжатын әзірлеуге мәжбүр болған. Бұл құжатты талап ету ешбір нормативтік-құқықтық актіде көрсетілмеген. Ал тәуелсіз бағалау жүргізетін орындар бұл құжат үшін мемлекет беретін жәрдемақы мөлшеріне барабар немесе одан сәл ғана төмен құн сұрайды. Осындай келеңсіздіктің салдарынан Үкіметтен алған ақшасын қымбат құжатқа шығындап босқа арамтер болған тұрғындар «Мұндай мемлекеттік көмектің қажеті қанша?» деп орынды кейіс білдіріп жатады, – деді А.Ескендіров.
Облыстағы бірқатар медициналық мекеме көлік жүргізуге құқық беретін анықтама алу үшін келгендерден көбірек пайда түсіру мақсатында тұрғындарды бекітілген тізімде жоқ қосымша дәрігерлердің тексеруінен өтуге мәжбүрлеп, ақылы анықтаманың құнын қасақана қымбаттатып отырған. Заң бойынша, мұндай анықтаманы алу үшін 5 дәрігердің: терапевт, окулист, оториноларинголог, психиатр және нарколог мамандардың тексеруінен өту жеткілікті. Алайда емханалардың көбі бұл мамандардың сыртынан невропатолог, хирург, акушер гинекологтарды да қосып қойған. Дәрігер көбейген сайын анықтама бағасы да қымбаттай түседі. Мысалы, Денисов ауданының тұрғындары медициналық анықтама алу үшін небәрі 2 мың теңге шығындаса, Федоров ауданында бұл анықтаманың бағасы 14 612 теңгеге дейін барады.
– Мұны облыстағы қоғамдық ұйымдардың көмегімен анықтап отырмыз. Емханалардың бұл әрекетін облыс әкімі өз қадағалауына алды. Таяуда анықтама бағасы бір ізге түседі деп сенеміз, – деді департамент басшысы.
Сонымен қатар, облыстың бірқатар ауданында есеп мәліметтерінің бұрмаланғаны анықталып отыр. Мемлекеттік қызмет істері жөніндегі департамент тексерген мекемелердің тең жартысының статистикалық мәліметтері шындыққа жанаспайды. Мысалы, Б.Майлин ауданы әкімінің аппараты мемлекеттік тіркеуге 90 неке қию туралы шарты тіркелді деп есеп бергенімен, іс жүзінде 84 шарт тіркелген. Сондай-ақ, Қарасу ауданында зерттеу жұмыстарына арналған жер учаскесін пайдалануға іс жүзінде 49 рұқсат берілгенімен, есепте 38 деп көрсетілген.
– Бұл жергілікті әкімдіктердің есепке салғырттығын көрсетеді. Біз аталған аудандарға көрсетілген кемшіліктерді жоюға бір ай уақыт беріп отырмыз. Басты мақсатымыз – мемлекеттік қызметтердің сапасы мен қолжетімділігін арттыру. Осы ниетпен соңғы жылдары үгіт-насихат жұмыстарын да күшейттік, – деді А.Ескендіров.
Бүгінде өңір тұрғындарына барлығы 374 мемлекеттік қызмет көрсетілсе, оның 338-і электронды түрде жүзеге асырылады. Мұның сыртында, мемлекеттік қызмет істері жөніндегі департамент мемлекеттік қызметтің тағы 8 түрін автоматтандыру туралы бастама көтеріп отыр. Олардың ішінде баспана сертификаттарын беру, Қазақстан азаматтарын бюджет қаржысы есебінен шетелге емделуге жіберу мүмкіндігін қарастыратын құжаттарды қабылдау және қарастыру, ата-ана құқығынан айырылғандарға баламен көрісуге рұқсат беру сияқты қызмет түрлері бар.
– Мысалы, таяуда Қостанай қаласында тұрмыстық қатынастар бөлімінің қызметкерлері өздеріне шаруамен келген азаматқа мемлекеттік қызмет көрсетуден бас тартқан. Сөйте тұра, оның себебін нақтылап түсіндірмеген. Осылайша, құзырлы орган қарапайым тұрғынды құжатын дұрыстап, өздеріне қайта жүгіну мүмкіндігінен айырып отыр. Мемлекеттік қызмет көрсету барысында жіберілген осындай ірілі-ұсақты келеңсіздіктері үшін былтыр 60, биыл 3 басшыға қатысты әкімшілік хаттама толтырылды. Бірақ мәселені жалаң жазалау жолымен ғана шешу мүмкін емес. Сондықтан біз қалалық, аудандық әкімдіктерге мемлекеттік қызмет көрсету сапасын қоғамдық бақылауды күшейту арқылы арттыру жолдарын ұсынып отырмыз, – деді мемлекеттік қызмет істері жөніндегі облыстық департамент басшысы Асхат Ескендіров.
Облыс тұрғындарынан көбінесе ХҚО, денсаулық сақтау және еңбекпен қамту салаларына қатысты шағымдар жиі түсіп жатады. Аталған департаменттің мәліметі бойынша, бұл салаларда 30-дан астам кемшілік анықталған. Оның дені денсаулық сақтау мекемелеріне тиесілі.
– Бұл – жай ғана құрғақ мәліметтер емес, әр цифрдың артында тұрғындардың зая кеткен уақыты, желге ұшқан ақшасы, тозған жүйкесі тұр. Өкінішке қарай, мемлекеттік қызмет алуды жеңілдетуге бағытталған қыруар шаралар жүзеге асырылып жатқанына қарамастан, азаматтар шағымы тоқтамай тұр. Мысалы, баспаналары өртеніп, мемлекеттен жәрдемақы алғысы келген Қостанай қаласы мен Әулиекөл ауданының тұрғындары жауапты мекеменің талабы бойынша өздеріне келген шығын сомасы туралы бағалау құжатын әзірлеуге мәжбүр болған. Бұл құжатты талап ету ешбір нормативтік-құқықтық актіде көрсетілмеген. Ал тәуелсіз бағалау жүргізетін орындар бұл құжат үшін мемлекет беретін жәрдемақы мөлшеріне барабар немесе одан сәл ғана төмен құн сұрайды. Осындай келеңсіздіктің салдарынан Үкіметтен алған ақшасын қымбат құжатқа шығындап босқа арамтер болған тұрғындар «Мұндай мемлекеттік көмектің қажеті қанша?» деп орынды кейіс білдіріп жатады, – деді А.Ескендіров.
Облыстағы бірқатар медициналық мекеме көлік жүргізуге құқық беретін анықтама алу үшін келгендерден көбірек пайда түсіру мақсатында тұрғындарды бекітілген тізімде жоқ қосымша дәрігерлердің тексеруінен өтуге мәжбүрлеп, ақылы анықтаманың құнын қасақана қымбаттатып отырған. Заң бойынша, мұндай анықтаманы алу үшін 5 дәрігердің: терапевт, окулист, оториноларинголог, психиатр және нарколог мамандардың тексеруінен өту жеткілікті. Алайда емханалардың көбі бұл мамандардың сыртынан невропатолог, хирург, акушер гинекологтарды да қосып қойған. Дәрігер көбейген сайын анықтама бағасы да қымбаттай түседі. Мысалы, Денисов ауданының тұрғындары медициналық анықтама алу үшін небәрі 2 мың теңге шығындаса, Федоров ауданында бұл анықтаманың бағасы 14 612 теңгеге дейін барады.
– Мұны облыстағы қоғамдық ұйымдардың көмегімен анықтап отырмыз. Емханалардың бұл әрекетін облыс әкімі өз қадағалауына алды. Таяуда анықтама бағасы бір ізге түседі деп сенеміз, – деді департамент басшысы.
Сонымен қатар, облыстың бірқатар ауданында есеп мәліметтерінің бұрмаланғаны анықталып отыр. Мемлекеттік қызмет істері жөніндегі департамент тексерген мекемелердің тең жартысының статистикалық мәліметтері шындыққа жанаспайды. Мысалы, Б.Майлин ауданы әкімінің аппараты мемлекеттік тіркеуге 90 неке қию туралы шарты тіркелді деп есеп бергенімен, іс жүзінде 84 шарт тіркелген. Сондай-ақ, Қарасу ауданында зерттеу жұмыстарына арналған жер учаскесін пайдалануға іс жүзінде 49 рұқсат берілгенімен, есепте 38 деп көрсетілген.
– Бұл жергілікті әкімдіктердің есепке салғырттығын көрсетеді. Біз аталған аудандарға көрсетілген кемшіліктерді жоюға бір ай уақыт беріп отырмыз. Басты мақсатымыз – мемлекеттік қызметтердің сапасы мен қолжетімділігін арттыру. Осы ниетпен соңғы жылдары үгіт-насихат жұмыстарын да күшейттік, – деді А.Ескендіров.
Бүгінде өңір тұрғындарына барлығы 374 мемлекеттік қызмет көрсетілсе, оның 338-і электронды түрде жүзеге асырылады. Мұның сыртында, мемлекеттік қызмет істері жөніндегі департамент мемлекеттік қызметтің тағы 8 түрін автоматтандыру туралы бастама көтеріп отыр. Олардың ішінде баспана сертификаттарын беру, Қазақстан азаматтарын бюджет қаржысы есебінен шетелге емделуге жіберу мүмкіндігін қарастыратын құжаттарды қабылдау және қарастыру, ата-ана құқығынан айырылғандарға баламен көрісуге рұқсат беру сияқты қызмет түрлері бар.
