Жоғары базалық мөлшерлеме инфляцияны тоқтата ала ма?
Жоғары базалық мөлшерлеме – инфляцияны тежеуге бағытталған маңызды, бірақ жалғыз шешім емес.
Фото: Pixabay 
Фото: Pixabay Жоғары базалық мөлшерлеме инфляцияны тоқтата ала ма? Қазақстанда Ұлттық банк базалық мөлшерлемені 18 %-ға дейін көтерді. Бұл шешім қоғамда түрлі пікір туғызды: бір жағынан, жоғары ставка – инфляциямен күрестің негізгі құралы, екінші жағынан, ол экономикалық белсенділікті тежейді. Сарапшылардың айтуынша, бұл – инфляцияны азайтуға бағытталған уақытша, бірақ қажетті қадам.
Базалық ставка не үшін көтеріледі?
Базалық мөлшерлеме – Ұлттық банктің нарықтағы ақша айналымына әсер ететін басты тетігі. Ставка көтерілген кезде коммерциялық банктер үшін қарыз алу қымбаттайды, демек тұтынушылар мен бизнес несиені аз алады. Бұл сұранысты азайтып, баға өсімін баяулатады. Экономист Арман Бейсембаев бұл тетікке былайша түсініктеме береді.
«Базалық ставка өсуі халық пен бизнестің қарыз алу ынтасын азайтады, ақша айналымын қысқартады. Бұл – инфляциялық қысымды төмендетудің классикалық тәсілі», – дейді сарапшы.
Алайда ол мұның «қысқа мерзімді әсері ғана бар» екенін ескертеді, себебі инфляция тек сұраныстан емес, импорт пен ұсыныс факторларынан да туындайды.
Инфляциямен күрестің шектеулі әсері
Экономист Бекнұр Қисықовтың пікірінше, Ұлттық банк инфляциямен «жеке күресіп» жатқан жағдайда нәтиже шектеулі болуы мүмкін.
«Инфляция – тек ақша айналымына емес, үкіметтің фискалдық саясатына, бюджеттік шығындарға және сыртқы факторларға байланысты. Сондықтан Үкімет пен Ұлттық банк бірігіп әрекет етуі тиіс», – дейді ол.
Бұл пікірді өзге сарапшылар да қолдайды. Себебі инфляцияның бір бөлігі – импорттық: яғни шетелден келетін тауарлардың қымбаттауы мен логистикалық шығындар өсімінен туындайды. Мұндайда жоғары ставка шетелден келетін баға қысымын тоқтата алмайды.
Несиелер мен ипотекаға әсері
Жоғары базалық мөлшерлеме банктердің пайыздық саясатына да бірден әсер етеді. Экономист Алмас Чукин бұл өзгерістің салдарын былай сипаттайды.
«Ставка 18 %-ға көтерілсе, тұтынушылық несиелердің пайыздық мөлшерлемесі 35–40 %-ға дейін жетуі мүмкін. Бұл – бизнес үшін де, халық үшін де ауыр жүк», – дейді ол.
Шынында да, жоғары ставка — қарызды қымбаттатып, жаңа инвестиция тартуды қиындатады. Ипотекалық несие бағдарламалары тежеліп, тұрғын үй нарығында белсенділік төмендеуі ықтимал. Ал кәсіпкерлер үшін айналым қаржысының қымбаттауы өндіріс көлемін қысқартуы мүмкін.
Сарапшылар не ұсынады?
1. Монетарлық және фискалдық саясаттың үйлесімі. Ұлттық банк ставканы көтерсе, Үкімет бюджеттік шығындарды қатаң бақылауда ұстауы қажет. Әйтпесе бір жақ «тежеп», екінші жақ «жылдамдатса», нәтиже болмайды.
2. Банк секторындағы бәсекені арттыру. Экономистердің пікірінше, базалық ставкадан нарыққа өтетін «pass-through» процесі баяу. Демек банктер ставканы төмендету не көтеру кезінде нақты секторға әсерді кеш жеткізеді. Мұны реттеу үшін қаржы нарығының ашықтығын күшейту керек.
3. Импорттық тәуелділікті азайту. Сарапшылардың бірауыз пікірі: инфляцияның басым бөлігі сырттан келеді. Демек, отандық өндіріс пен азық-түлік қауіпсіздігін дамыту – ең тиімді антиинфляциялық саясаттың бірі.
4. Халықтың әлсіз топтарын қолдау. Жоғары ставка әлеуметтік әсер тудырады: несиелердің қымбаттауы, жұмыссыздықтың арту қаупі. Сондықтан үкімет бағытталған көмек, субсидия және қайта қаржыландыру бағдарламаларын дайындауы қажет.
Жоғары базалық мөлшерлеме – инфляцияны тежеуге бағытталған маңызды, бірақ жалғыз шешім емес. Ставка өсімі сұранысты қысқартуы мүмкін, бірақ ұсыныс пен сыртқы факторлар тұрақтанбайынша баға өсімі толық тоқтамайды. Бүгінгі таңда экономиканы тұрақтандыру үшін Қазақстанға жүйелі тәсіл қажет:
• Ұлттық банк пен Үкіметтің үйлесімді жұмысы;
• Бюджет тәртібі мен импортқа тәуелділікті азайту;
• Банктер мен бизнес арасындағы сенімді байланыс.
