Ең алдымен, әлемдік университеттерді бағалауды білім саласындағы мәліметтерді жинауға және талдауға маманданған әртүрлі ұйымдар жүргізетінін атап өткен жөн. Олардың ішіндегі ең танымалы - QS World University Rankings, Times Higher Education World University Rankings и Academic Ranking of World Universities рейтингтері. Бұл ұйымдардың әрқайсысының университеттерді бағалаудың өзіндік әдістері мен критерийлері бар. Мысалы, QS World University Rankings университеттерді академиялық бедел, жұмыс берушілер арасындағы көрсеткіші, ғылыми мақалаларға сілтемелер саны және тағы басқа критерийлер бойынша бағалайды. Times Higher Education World University Rankings рейтингі оқу сапасы, ғылыми-зерттеу қызметі мен университеттің халықаралық бағытына талдау жасайды. Shanghai Ranking өз кезегінде ғылыми-зерттеу қызметі мен ғылыми жарияланымдар мен дәйексөздер санына назар аударады. Әрбір рейтингтік жүйе өзінің әдістемелері мен бағалау критерийлерін қолданатынын ескеру керек. Сондықтан нәтижелер сәл өзгеше болуы мүмкін және әлемдегі барлық университеттер әр рейтингке кірмейді, сондықтан рейтингтер барлық оқу орындарын қамтымауы мүмкін.

Еліміздегі университеттердің рейтингі қалай жасалады?

Жыл сайын «Атамекен» Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің тапсырысы бойынша жоғары оқу орындарының білім беру бағдарламаларын бағалау рейтингісін авторлық әдістеме негізінде өткізеді.

2022 жылы рейтинг 19 критерий бойынша өткізілді. Рейтинг әдістемесі бойынша «түлектердің мансаптық болашағы» блогы 52%, «білім беру бағдарламасының сапасы» блогы 41%, ал «білім алушылардың жетістіктері» блогы 7% үлес салмақты құрайды. Критерийлер арасында негізгілері деп жұмысқа орналасу деңгейі, түлектердің медиандық жалақысы, білім беру бағдарламаларының аккредиттелуі, оқытушылардың сапасы, білім беру бағдарламаларының өзектілігі сияқты критерийлерді атауға болады, - дейді "Атамекен" Ұлттық кәсіпкерлер палатасының Басқарушы директор - адами капиталды дамыту департаментінің директоры Азамат Бейсенбенов.

«Атамекен» ҰКП өзінің рейтингіне кіретін университеттер мен бағдарламалар туралы ақпаратты алу үшін арнайы жоғарыда көрсетілген критерийлерге арналған қосымшалар әзірленіп, қосымшаларды қалай және қандай құжаттармен толықтыру қажеттілігі көрсетілген Ереже дайындалып ЖОО-на жіберіледі. ЖОО дайындалған құжаттарын жоғары білімді басқарудың бірыңғай жүйесі платформасы арқылы немесе әрбір білім беру бағдарламаларының арнайы ашылған электрондық почта арқылы жібере алады.

Түлектердің мансаптық перспективалары блогындағы критерийлер бойынша деректер ЖОО-лар беретін анықтамаларға емес, зейнетақы аударымдары бойынша еңбек ресурстарын дамыту орталығынан алынатын ақпаратқа сүйеніп талданатынын атап өту керек. Бірақ бұл жерде біз әр адамның дербес деректеріне қол сұқпайтынымызды, олардың деректерін тек иесіздендірілген түрде алатынымызды ескертеміз. Дегенмен ол деректердің барлығы таза және рейтинг аясында көрсеткіштер бойынша объективті бағалау жүргізуге мүмкіндік береді, - дейді Азамат Бейсенбенов.

Оның айтуынша, білім беру бағдарламаларының сапасын әр саланы жетік меңгерген, тәжірибелі мамандар бағалады. Бұл бағалау жұмысын жасайтын сарапшы мамандар белгілі бір міндетті талаптарға сай болулары керек.

Сонымен қатар, ҰБТ-да жинаған баллдарын Ұлттық Тестілеу Орталығынан және білім беру бағдарламасының аккредиттелуі туралы ақпаратты Жоғары білім беруді дамытудың ұлттық орталығынан алынады.

Білім беру бағдарламалары рейтингісі 2018 жылдан бері, жылына бір рет Министірліктің және «Атамекен» ҰКП сайтында жарияланып отыр.

Сондай-ақ құзырлы орган өкілі рейтинг жасау барысында халықаралық стандарттар мен талаптар қалай ескерілетінін айтып берді.

Рейтинг әдістемесін әзірлеу барысында Халықаралық «QS University Rankings», «Times Higher Education» және т.б. сияқты әлемдік рейтингтердің тәжірибесін ескереміз. Және де, 2010 жылдан беру еліміз ресми түрде Болондық процесске қосылғандықтан, Болон процессі аясындағы стандарттар мен талаптар ескеріледі, - дейді ол.

Қазақстандағы жоғары рейтингтерге кіретін университеттер мен бағдарламалардың артықшылығын да атап өтті.

Жоғары дәреже көрсететін білім беру бағдарламаларының артықшылығы, оларды тәмамдаған бітірушілерінің жұмыспен тез қамтылуы болып табылады. Сонымен қатар, жоғары рейтингке кіретін бағдарламаларды абитуриенттердің көптеп таңдауы да кездеседі, - дейді Азамат Бейсенбенов.

Ал мамандық пен бағыттың бір – бірінен айырмашылығы олардың бір бағыттылығы мен көп салалығында.

Бұрын мамандықпен дайындағанда бітіруші тек бір ғана саланы меңгерді, ал қазір бағыт бойынша дайындау сол бағыттың (мамандықтың) әр саласын қамтиды. Бұл дегеніңіз қазіргі әлеуметтік – экономикалық жағдайдың әр тараптануына байланысты оларды қажетті мамандармен қамтамасыз ету деп айтуға болады, - дейді ол.

Сонымен қатар "Атамекен" Ұлттық кәсіпкерлер палатасының Басқарушы директоры өз рейтингтерінің объективтілігі мен тәуелсіздігін қалай қамтамасыз ететініне тоқталды.

Ең алдымен, бұл жеке рейтинг емес, бұл мемлекеттің тапсырысымен жасалған «Атамекен» ҰКП мен Ғылым және жоғары білім минстрлігінің бірлескен жұмысы екендігін атап өткім келеді. Сондықтан, рейтинг жұмыс берушілердің нақты бағаларына негізделген білім беру сапасының объективті бағасы деп айтсақ болады, - дейді Азамат Бейсенбенов.

Айта кету керек, басқа рейтингтердегідей, бұл рейтингке қатысу ЖОО үшін ақылы емес, яғни рейтинг тапсырыс берушісі жоғары оқу орындары емес, Ғылым және жоғары білім минстрлігі болып табылады. Бұл жоғары оқу орындарының рейтинг нәтижелері мен ондағы өздерінің алатын орындарына ешқалай әсер ете алмайтынын көрсетеді.

Рейтингтің негізгі мақсатты аудиториясы - нәтижелерге сүйене отырып өз кәсібі мен ЖОО таңдайтын талапкерлер. Себебі, рейтинг, ең алдымен, білім алушылардың мүдделерін қорғауға бағытталған.

ЖОО үшін де рейтингте қолданылатын критерийлер бойынша анықталатын объективті көрсеткіштер өте маңызды. Олар рейтинг нәтижелерін, әсіресе, өз түлектерінің жұмысқа орналасу деңгейін, жұмыс іздеу ұзақтықтарын әрқашан бақылап отырады. Рейтинг қорытындылары білім беру бағдарламаларына өзгерту енгізу, оларды жетілдіру, тіпті оларды жабуға байланысты шешімдер қабылдауға көмектеседі, - дейді ол.

Рейтингтің нәтижелері ЖОО арасында бәсекелестікті арттыратынын атап өту керек. Ал бәсекелестіктің болуы сапаның әрқашан артып отыруында өте маңызды рөл атқаратыны белгілі.

Сонымен қатар, Рейтинг әдістемесі де жыл сайын жетілдіріледі. Әдістемеге өзгерістер енгізер алдында, «Атамекен» ҰКП әрқашан министрлік өкілдері мен ЖОО ректорларының пікірлерін ескереді.

2023 жылдың Білім беру бағдарламаларының рейтингісінің қорытындысын ағымдағы жылдың желтоқсан айына жоспарлап отырмыз. Талапкерлер мектеп бітіріп, университет пен болашақ кәсібін таңдағанда, ең алдымен, өзіне ұнайтын, қабілеттеріне сәйкес келетін мамандықты таңдауы қажет. Бірақ, жоғары бәсекелестік заманында таңдаған мамандығы бойынша жұмысқа орналаса алу мәселесі барлығын ойландыратынын ескермеуге болмайды. Сол себептен, біз барлық талапкерлердің таңдауын жеңілдету үшін осы рейтингті жыл сайын көмекші құрал ретінде дайындаймыз, - дейді «Атамекен» ҰКП өкілі.

Білім қоғамның дамуында және адамдардың жеке әлеуетінде іргелі рөл атқарады. Ол жеке тұлғаның өсуіне ықпал етеді, білім көкжиегін кеңейтеді және өмірде табысқа жету үшін қажетті дағдыларды қалыптастырады.

Қорытындылай келе, білім қоғамның дамуы мен адамдардың жеке әлеуетінде іргелі рөл атқаратынын атап өткіміз келеді. Ол жеке тұлғаның өсуіне ықпал етеді, білім көкжиегін кеңейтеді және өмірде табысқа жету үшін қажетті дағдыларды қалыптастырады.

Білім берудің маңызды аспектілерінің бірі - оның қол жетімділігі. Қоғам әлеуметтік, экономикалық немесе мәдени мәртебесіне қарамастан барлығына бірдей білім беру мүмкіндіктерін қамтамасыз етуге ұмтылуы керек. Білімге қол жеткізуге кедергі болатын кедергілерді жою маңызды.

Одан кейінгі мағызды фактор - білім сапасы. Жоғары оқу орындарының оқыту әдістерін үнемі жетілдіріп, инновациялық технологияларды қолдану және білім беру мазмұнының өзектілігін қамтамасыз етуі маңызды.

Білімнің экономикаға әсері: Білім елдің экономикалық дамуы мен өркендеуіне тікелей әсер етеді. Білікті жұмыс күші инновацияға, өнімділіктің өсуіне және бәсекеге қабілеттілікке ықпал етеді. Сондықтан білімге инвестиция салу – экономикалық саясаттың маңызды құрамдас бөлігі десек артық болмайды.

Үздіксіз білім беру: Білім тек университетті бітіріп, диплом алып шығумен шектелмейді. Өмір бойы үздіксіз білім беру мен өзін-өзі тәрбиелеудің маңыздылығын мойындау маңызды. Жаһандық трендтердің көшіне ілесу үшін білім мен дағдыларды үнемі жаңартып отыруға тура келеді.